10 Μάι Οι Αθηναίοι οσφραίνονταν τη νίκη σε αυτή τη στρατηγική και τίποτα δεν θα τους απέτρεπε… (ROBERT GREENE) | Μέρος Α’
Μια μέρα προς τα τέλη του έτους 432 π.Χ., οι Αθηναίοι έλαβαν κάποια πολύ ανησυχητικά νέα: εκπρόσωποι από την πόλη-κράτος της Σπάρτης είχαν φτάσει στην Αθήνα και παρουσίασαν στους δέκα στρατηγούς, οι οποίοι ήταν αιρετοί αξιωματούχοι επιφορτισμένοι με στρατιωτικά και πολιτικά καθήκοντα, νέους ειρηνευτικούς όρους. Εάν η Αθήνα δεν συμφωνούσε με αυτούς τους όρους, τότε η Σπάρτη θα της κήρυττε πόλεμο. Η Σπάρτη ήταν ο μεγαλύτερος εχθρός της Αθήνας και από πολλές απόψεις το άκρως αντίθετό της. Η Αθήνα ήταν επικεφαλής ενός συνασπισμού δημοκρατικών πόλεων κρατών, ενώ η Σπάρτη ηγούνταν μιας ένωσης ολιγαρχικών κρατών, που ήταν γνωστή ως Πελοποννησιακή Συμμαχία. Η Αθήνα εξαρτιόταν από το ναυτικό της και από τον πλούτο της – ήταν η κυρίαρχη εμπορική δύναμη στη Μεσόγειο. Η Σπάρτη εξαρτιόταν από τον στρατό της. Ήταν μια κοινωνία με καθαρά στρατιωτική οργάνωση. Μέχρι τότε, οι δύο δυνάμεις είχαν αποφύγει σε μεγάλο βαθμό έναν άμεσο πόλεμο, επειδή οι συνέπειες θα ήταν καταστροφικές – η ηττημένη πλευρά όχι μόνο θα έχανε την επιρροή της στην περιοχή, αλλά θα κινδύνεψε να αφανιστεί και ο συνολικός τρόπος ζωής της. Για την Αθήνα, αυτό σήμαινε να απολέσει τη δημοκρατία και τον πλούτο της. Τώρα όμως ο πόλεμος έμοιαζε αναπόφευκτος και πολύ σύντομα μια αίσθηση επικείμενης καταστροφής απλώθηκε στην πόλη.
Λίγες μέρες αργότερα, η Εκκλησία του Δήμου συγκεντρώθηκε στην Πνύκα, απέναντι από την Ακρόπολη, για να συζητήσει το τελεσίγραφο των Σπαρτιατών και να αποφασίσει τι θα κάνει. Η Εκκλησία ήταν ανοιχτή σε όλους τους άρρενες πολίτες και εκείνη τη μέρα σχεδόν δέκα χιλιάδες μαζεύτηκαν στον λόφο για να συμμετάσχουν στη συζήτηση. Τα γεράκια του πολέμου βρίσκονταν σε κατάσταση μεγάλης αναταραχής – κατά τη γνώμη τους, η Αθήνα έπρεπε να πάρει την πρωτοβουλία και να επιτεθεί πρώτη στη Σπάρτη. Κάποιοι τους υπενθύμισαν ότι σε μια χερσαία μάχη οι σπαρτιατικές δυνάμεις ήταν σχεδόν ανίκητες. Αν επιτίθεντο στη Σπάρτη με αυτόν τον τρόπο, θα έπεφταν κατευθείαν στο στόμα του λύκου. Όλα τα περιστέρια της ειρήνης τάχθηκαν υπέρ της αποδοχής των όρων της συνθήκης, αλλά, όπως τόνισαν πολλοί, κάτι τέτοιο θα φανέρωνε φόβο και θα έδινε θάρρος στους Σπαρτιάτες. Πρακτικά τους έδινε περισσότερο χρόνο για να μεγαλώσουν τον στρατό τους. Έτσι, η συζήτηση έκανε κύκλους, με τα πνεύματα να οξύνονται, τις φωνές να υψώνονται και να μη διαφαίνεται πουθενά ικανοποιητική λύση.
Τότε, λίγο πριν σουρουπώσει, ξαφνικά το πλήθος σώπασε καθώς μια οικεία φιγούρα βγήκε μπροστά για να μιλήσει στη συνέλευση. Ήταν ο Περικλής, ο μεγαλύτερος πολιτικός της αθηναϊκής σκηνής, που είχε πια περάσει τα εξήντα. Ο Περικλής ήταν αγαπητός και η γνώμη του βάρυνε περισσότερο από κάθε άλλου, αλλά παρά τον σεβασμό των Αθηναίων στο πρόσωπό του τον έβρισκαν πολύ περίεργο για ηγέτη – περισσότερο φιλόσοφο παρά πολιτικό. Σε όσους ήταν αρκετά μεγάλοι ώστε να θυμούνται την αρχή της σταδιοδρομίας του, φαινόταν πραγματικά εκπληκτικό το πόσο ισχυρός και επιτυχημένος είχε γίνει. Δεν έκανε τίποτα με τον συνηθισμένο τρόπο.
Στα πρώτα χρόνια της δημοκρατίας τους, προτού εμφανιστεί ο Περικλής, οι Αθηναίοι προτιμούσαν έναν συγκεκριμένο τύπο προσωπικότητας στους ηγέτες τους – άνδρες που ήξεραν να ρητορεύουν με έμπνευση και πειθώ και είχαν τάση προς το δράμα. Στο πεδίο της μάχης, αυτοί οι άνδρες ήταν ριψοκίνδυνοι, συχνά πίεζαν για στρατιωτικές εκστρατείες που θα τους έδιναν την ευκαιρία να αναδείξουν τις ηγετικές τους ικανότητες και να κερδίσουν δόξα και προσοχή. Προωθούσαν τη σταδιοδρομία εκπροσωπώντας στην Εκκλησία του Δήμου κάποια φατρία –γαιοκτήμονες, στρατιωτικούς, αριστοκράτες- και κάνοντας ό, τι περνούσε από το χέρι τους προκειμένου να επιβάλουν τα συμφέροντά της. Αυτό οδήγησε σε μια εξαιρετικά διχαστική πολιτική. Οι ηγέτες ανέβαιναν κι έπεφταν κάθε λίγα χρόνια, αλλά οι Αθηναίοι δεν είχαν κανένα πρόβλημα με αυτό. Άλλωστε, ήταν καχύποπτοι απέναντι σε όποιον έμενε πολύ στην εξουσία.
Έπειτα, γύρω στο 463 π.Χ., εμφανίστηκε στα δημόσια πράγματα ο Περικλής και έκτοτε η αθηναϊκή πολιτική δεν θα ήταν ποτέ πια η ίδια. Η πρώτη του κίνηση ήταν η πιο ασυνήθιστη. Αν και προερχόταν από επιφανή αριστοκρατική οικογένεια, συμμάχησε με τις ανερχόμενες κατώτερες και μεσαίες τάξεις της πόλης – τους αγρότες, τους κωπηλάτες, τους τεχνίτες που ήταν το καμάρι της Αθήνας. Αγωνίστηκε για να ακούγεται πιο δυνατά η φωνή τους στην Εκκλησία του Δήμου και να έχουν μεγαλύτερη δύναμη στη δημοκρατία. Ηγέτιδα δεν ήταν πλέον κάποια φατρία, αλλά η πλειοψηφία των Αθηναίων πολιτών. Ίσως φαίνεται αδύνατο να καταφέρει κανείς να ελέγξει ένα τόσο μεγάλο και απείθαρχο πλήθος ανθρώπων με διαφορετικά συμφέροντα, αλλά ήταν τόσο δοσμένος στον αγώνα του να μεγαλώσει τη δύναμή τους, ώστε με τον καιρό κέρδισε την εμπιστοσύνη και την υποστήριξή τους.
Ακολουθεί β’ μέρος
Οι νόμοι της ανθρώπινης φύσης
ROBERT GREENE
Εκδόσεις Διόπτρα
Εικόνα: https://diasporatravelgreece.com/the-plague-of-athens/
