25 Μαρ Νάρκισσος
Είναι σίγουρο ότι έχουμε όλοι ακούσει πάμπολλες φορές τη συμβουλή: «Αγάπα τον εαυτό σου», όπως επίσης κι όλα τα επικριτικά σχόλια που επισύρει αυτή η πρόταση, με συχνότερο το: «Αν αγαπάς πολύ τον εαυτό σου, τότε δεν αγαπάς τους άλλους». Η απορριπτική αυτή κρίση βασίζεται στην -εντελώς στρεβλή- ιδέα ότι διαθέτουμε ένα περιορισμένο απόθεμα αγάπης το οποίο μοιράζουμε στους γύρω μας. Ακούγεται γελοίο, κι όμως, πολλές φορές συμπεριφερόμαστε σαν να πιστεύουμε ότι κάτι τέτοιο ισχύει: η ζήλια, για παράδειγμα, αποτελεί μερικές φορές έκφραση αυτής της άποψης («αν αγαπάς πολύ αυτόν, τότε εμένα δε θα μ’ αγαπάς και τόσο»), και σύμφωνα με αυτή τη λογική, αν δώσουμε πολλή αγάπη στον εαυτό μας, θα μείνουν μόνο ψίχουλα για όλους τους άλλους.
Όμως, ακόμη κι όταν καταλαβαίνουμε πόσο λάθος είναι αυτή η αντίληψη, δεν καταφέρνουμε ν’ απαλλαγούμε εύκολα από την αίσθηση ότι η αγάπη για τον εαυτό μας είναι κάτι επικίνδυνο. Είναι λοιπόν σαφές ότι η ιδέα αυτή είναι βαθιά ριζωμένη στις συλλογικές μας πεποιθήσεις, που έχουν χαράξει πάνω μας το ισχυρό πολιτισμικό τους αποτύπωμα. Είναι πιθανό ότι η πιο αντιπροσωπευτική φιγούρα αυτής της αντίληψης είναι ο Νάρκισσος: εκείνος ο όμορφος νέος που, γοητευμένος από την αντανάκλαση του προσώπου του, προκάλεσε το θάνατό του, κι έτσι γεννήθηκε το λουλούδι που φέρει τ’ όνομά του και φύεται στις όχθες των λιμνών, σαν να γέρνει πάνω από το νερό.
Ωστόσο, ίσως είναι βιαστικό το συμπέρασμα ότι ο Νάρκισσος πέθανε επειδή αγαπούσε υπερβολικά τον εαυτό του. Λείπει, μάλλον, ένα μέρος της ιστορίας που θα μας επέτρεπε να την κατανοήσουμε καλύτερα. Ξέρετε, λοιπόν, γιατί ο Νάρκισσος μαγεύτηκε βλέποντας την αντανάκλασή του σ’ εκείνη τη λιμνούλα; Γιατί δεν είχε ξαναδεί ποτέ το πρόσωπό του!
Έτσι έγινε, μας λέει ο Οβίδιος. Όταν γεννήθηκε ο Νάρκισσος, η μητέρα του, η νύμφη Λειριόπη, συμβουλεύτηκε τον μάντη Τειρεσία για το πεπρωμένο του παιδιού. Ο μάντης προέβλεψε ότι το παιδί θα ζούσε μια μακρά και πλούσια ζωή, «εάν και εφόσον δεν γνωρίσει ποτέ τον εαυτό του». Τρομαγμένη, η Λειριόπη μεγάλωσε από τότε τον Νάρκισσο προσέχοντας να μην μπορέσει ποτέ το παιδί να δει το πρόσωπό του. Απέσυρε όλους τους καθρέφτες του σπιτιού, απέφυγε τις στιλπνές επιφάνειες και τον απομάκρυνε από τις πηγές του νερού. Μεγάλωνε, έτσι, ένας νέος όμορφος κι απόμακρος, που αιχμαλώτιζε όλα τα βλέμματα αλλά δεν ανταπέδιδε κανένα. Όταν έφτασε, τελικά, μπροστά σ’ εκείνη τη λιμνούλα και είδε για πρώτη φορά τη μορφή του, έμεινε παγιδευμένος… και πέθανε στο ίδιο σημείο από την πείνα και τη δίψα, ανήμπορος ν’ αποχωριστεί την εικόνα του.
Αν πάρουμε αυτή την εκδοχή του μύθου, θα μπορούσαμε να σκεφτούμε ότι ο Νάρκισσος δεν πέθανε επειδή ερωτεύτηκε τον εαυτό του, αλλά για τον ακριβώς αντίθετο λόγο: επειδή δεν έμαθε ποτέ να τον αγαπάει. Πώς θα μπορούσε όμως ν’ αγαπήσει τον εαυτό του, αφού ούτε καν τον γνώριζε; Κι αφού δεν αγαπούσε τον εαυτό του, πώς θα μπορούσε ν’ αγαπήσει κάποιον άλλον; Αυτό ήταν το λάθος της Λειριόπης: για να μη βρεθεί μπροστά στον κίνδυνο να χάσει το παιδί της, δεν σκέφτηκε τι είδους ζωή μπορούσε να έχει κάποιος που δεν γνώριζε τον εαυτό του ή, ακόμη χειρότερα, κάποιος που δεν αγαπάει τον εαυτό του.
Πιστέψτε με: αν υπάρχει κάποια σχέση ανάμεσα στην αγάπη προς τον εαυτό μας και την αγάπη προς τους άλλους, αυτή συνοψίζεται στο εξής: δεν είναι δυνατόν ν’ αγαπάμε τους άλλους αν δεν αγαπάμε πρώτα τον εαυτό μας. Μπορεί να εξαρτόμαστε απ’ αυτούς ή να τους έχουμε ανάγκη, όχι όμως να τους αγαπάμε. Η πίστη στον εαυτό μας και η μέριμνα για την προστασία των συμφερόντων μας δεν είναι ανάγκη να αντιμάχονται τα ξένα συμφέροντα. Αληθινή αρετή, νομίζω, είναι να βρίσκουμε τον τρόπο να μένουμε πιστοί στην αγάπη για τον εαυτό μας χωρίς να προδίδουμε την αγάπη μας για τους άλλους.
Για να γίνει αυτό θα πρέπει να κοιτάξουμε τον εαυτό μας καθαρά και απροκάλυπτα, χωρίς να προσπαθούμε να δούμε μόνο τις καλές και ωραίες μας πλευρές για να βελτιώσουμε με τεχνάσματα τη γνώμη μας για εμάς. Θα πρέπει να αυτοπαρατηρηθούμε χωρίς να τρέμουμε τα όποια «ευρήματα». Η ομορφιά δεν θα προκύψει από έναν ακρωτηριασμό των βρόμικων και απωθητικών χαρακτηριστικών μου, αλλά θα εμφανιστεί σε μια εικόνα που συνθέτει όλες μου τις διαφορετικές πτυχές σε ένα ον μοναδικό και ιδιαίτερο: εμένα.
Ο Οβίδιος (Πούπλιος Οβίδιος Νάσων) ήταν ρωμαίος ποιητής που γεννήθηκε στα μέσα του 1ου αιώνα π.Χ. και πέθανε στις αρχές του 1ου αιώνα μ.Χ. Τα σπουδαιότερα έργα του είναι Η ερωτική τέχνη, ένα μακροσκελές ποίημα στο οποίο πραγματεύεται όλα τα πρακτικά ερωτήματα που έχουν σχέση με τον ρομαντισμό και τον έρωτα (από το πώς να σαγηνεύσει κανείς μια γυναίκα μέχρι το πώς να συνέλθει από έναν άτυχο έρωτα) και Οι Μεταμορφώσεις, ένα πολύτομο έργο όπου αναπλάθει τους ελληνικούς μύθους. Εδώ αφηγείται και την ιστορία του Νάρκισσου συνυφασμένη με την ιστορία της Νύμφης Ηχούς, την οποία τιμώρησε η Ήρα να μη μπορεί να μιλήσει, παρά μόνο να επαναλαμβάνει τα ξένα λόγια. Ακριβώς επειδή ο Νάρκισσος περιφρόνησε τον έρωτα της Ηχούς, η Νέμεσις εξοργίστηκε μαζί του και τον οδήγησε μπροστά στη λιμνούλα όπου τον περίμενε ο θάνατος.
ΑΠΟ ΑΛΛΗ ΓΩΝΙΑ
ΝΤΕΜΙΑΝ ΜΠΟΥΚΑΪ
