17 Ιούλ Τι είναι τελικά η Συμπεριφορική Χρηματοοικονομική (Behavioral Finance); | Μέρος Γ’
Αποστροφή απώλειας (loss aversion): Αφορά την τάση των ατόμων να αποστρέφονται τις απώλειες, η οποία μάλιστα εκδηλώνεται σε μεγαλύτερο βαθμό από την επιθυμία τους να αποκομίσουν κέρδη. Εξάλλου, όπως έχουν δείξει οι Kahneman και Tversky (1979), η ψυχολογική επίδραση μιας απώλειας είναι περίπου διπλάσια από τη θετική επίδραση ενός πιθανού ισόποσου κέρδους. Αυτή η συμπεριφορά ωθεί πολλές φορές τους επενδυτές να διακρατούν για μεγάλο χρονικό διάστημα ζημιογόνες μετοχές με την ελπίδα ότι θα ανακάμψουν, ή ακόμη και να αναλαμβάνουν υψηλότερο επενδυτικό κίνδυνο, σε μια προσπάθεια να αντιστρέψουν τις λανθασμένες επενδυτικές τους επιλογές – με καταστροφικά πολλές φορές αποτελέσματα, αφού αναλαμβάνουν υψηλό μη συστηματικό κίνδυνο (Shefrin & Statman, 1985).
Αποστροφή μετάνοιας (regret aversion): Αφορά την τάση των ατόμων να αποφεύγουν ενέργειες που θα μπορούσαν να τους προκαλέσουν το συναίσθημα της μετάνοιας (Loomes & Sugden, 1982). Πράγματι, οι επενδυτές αποφεύγουν αποφάσεις ή ενέργειες που θα μπορούσαν να προκαλέσουν το δυσάρεστο αυτό συναίσθημα, με αποτέλεσμα να πραγματοποιούν συντηρητικές ή κοινά αποδεκτές επιλογές, οι οποίες σε περίπτωση αποτυχίας μπορούν εύκολα να δικαιολογηθούν. Σε ακραίες περιπτώσεις ο επενδυτής μπορεί να αποφύγει οποιαδήποτε δράση ή απόφαση, προσπαθώντας έτσι να αποφύγει και μια πιθανή αρνητική έκβασή της.
Αποτέλεσμα προδιάθεσης (disposition effect): Περιγράφει το σφάλμα των επενδυτών να πωλούν πρόωρα τις κερδοφόρες επενδύσεις (winners) και να διακρατούν για μεγάλο χρονικό διάστημα τις αντίστοιχες ζημιογόνες επενδύσεις (losers) ελπίζοντας ότι θα ανακάμψουν (Shefrin & Statman, 1985), αποτέλεσμα αντίστοιχο με αυτό της αποστροφής απώλειας. Όπως είναι φανερό, το σφάλμα προδιάθεσης συνδέεται τόσο με την αποστροφή απώλειας και την αποστροφή μετάνοιας, όσο και με τη νοηιική λογιστική.
Σφάλμα αισιοδοξίας (optimism bias): Σχετίζεται με την υπερβολική αισιοδοξία των επενδυτών για τη θετική έκβαση των επενδυτικών τους επιλογών, αλλά και για την πορεία της αγοράς. Έχει αποδειχθεί ότι οι
άνθρωποι θεωρούν πιθανότερο να συμβούν στους ίδιους θετικά παρά αρνητικά γεγονότα, και αυτή η υπερβολική αισιοδοξία μπορεί να καταλήξει επίσης σε υπερβολική εμπιστοσύνη στον εαυτό τους (Nofsinger, 2002). Αντίθετα, το σφάλμα απαισιοδοξίας (pessimism bias) παρουσιάζεται όταν οι επενδυτές λαμβάνουν αποφάσεις επηρεασμένοι από την έντονη απαισιοδοξία τους. Σε κάθε περίπτωση οι επενδυτικές επιλογές δεν βασίζονται στην ανάλυση των διαθέσιμων πληροφοριών, αλλά στα συναισθήματά τους ή στον χαρακτήρα τους, με τελικό αποτέλεσμα την υποεκτίμηση ή την υπερεκτίμηση του αναλαμβανόμενου κινδύνου.
Υπεραντίδραση/Υποαντίδραση (overreaction/underreaction): Αφορά την υπεραντίδραση ή την υποαντίδραση των επενδυτών σε νέες ειδήσεις και ανακοινώσεις (Barberis, Shleifer & Vishny, 1998). Οι παρατηρούμενες υπερβολές στη χρηματιστηριακή αγορά οδηγούν σε αποκλίσεις των τιμών των αξιογράφων από τις θεωρητικά ορθές, με αρνητικές επιπτώσεις για την αξία των χαρτοφυλακίων των επενδυτών, ενώ παράλληλα οδηγούν και σε αυξημένη μεταβλητότητα του συστήματος.
Αντίδραση στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης (media response):
Το σφάλμα αυτό οφείλεται στην επίδραση των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης (ΜΜΕ) στις επενδυτικές επιλογές των ατόμων. Πράγματι, η συχνότητα αλλά και ο τρόπος με τον οποίο παρουσιάζονται οι πληροφορίες και οι ειδήσεις από τα ΜΜΕ επηρεάζουν σαφέστατα και την επενδυτική συμπεριφορά. Παράλληλα δεν λείπουν και οι περιπτώσεις ατόμων που αντιδρούν αυθόρμητα στην ανακοίνωση νέων ειδήσεων, ακόμη και χωρίς την απαιτούμενη πρόσθετη έρευνα (Nofsinger, 2002).
Αγελαία συμπεριφορά (herding behavior): Το σφάλμα αυτό αναφέρεται στην άκριτη μίμηση Των επενδυτικών επιλογών από τη μεριά των επενδυτών (Welch, 2000), η οποία σε ακραίες συνθήκες μπορεί να προκαλέσει υψηλή υεταβλητότητα και αποσταθεροποίηση των αγορών. Σε τέτοιες καταστάσεις το ένστικτο της αγέλης καθοδηγεί τους επενδυτές, αφού τα άτομα επιζητούν την ασφάλεια που αυτή τους παρέχει (ψυχολογική ή πραγματική). Σε αυτές τις περιπτώσεις είναι φανερό ότι οι επενδυτικές επιλογές δεν προέρχονται από μια ορθολογική διαδικασία λήψης αποφάσεων, αλλά από την επιθυμία συμμόρφωσης με τη συμπεριφορά της αγέλης, η οποία μπορεί να είναι ορθολογική ή μη ορθολογική.
Φήμες (rumours)
Σύμφωνα με την παραδοσιακή χρηματοοικονομική θεωρία, οι επενδυτικές αποφάσεις βασίζονται σε μια ορθολογική διαδικασία λήψης αποφάσεων που λαμβάνει πάντα υπόψη όλη τη διαθέσιμη πληροφόρηση. Παρ’ όλα αυτά, σε πολλές περιπτώσεις η επεξεργασία των πληροφοριών μπορεί να είναι μεροληπτική ή επιλεκτική και να επηρεάζεται από ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες, αληθινές ή μη (φήμες). Οι φήμες διαφέρουν από τις πληροφορίες στο ότι δεν έχουν επιβεβαιωθεί ή δια-ψευσθεί από κάποια επίσημη πηγή.
Δεν υπάρχει μια απλή και κοινή ερμηνεία για τον λόγο που δημιουρ-γούνται και διαδίδονται φήμες, οι οποίες σε ορισμένες περιπτώσεις είναι και παράλογες (Kimmel, 2004). Είναι βέβαια σαφές ότι οι φήμες διαδίδονται επειδή κάποιοι συμμετέχοντες στην αγορά τις πιστεύουν. Όταν μάλιστα, αναζητώντας επιβεβαίωση, επικοινωνούν με άλλους συμμετέχοντες στην αγορά που ήδη γνωρίζουν τη φήμη, φθάνουν στο σημείο να τη θεωρούν σημαντική (Schindler, 2003).
Σύμφωνα με τους Oberlechner και Hocking (2004), οι χρηματοοικονομικές αγορές παρέχουν πρόσφορο έδαφος για τη δημιουργία και την εξάπλωση φημών, ιδιαίτερα σε περιόδους κατά τις οποίες επικρατεί κλίμα αβεβαιότητας και αμφιβολίας. Οι φήμες αναπτύσσονται υπό αυτές τις συνθήκες, καθώς μπορεί προσωρινά να ανακουφίσουν δυσάρεστα συναισθήματα αμφιβολίας και αβεβαιότητας. Μάλιστα, από τα ευρήματα των συγγραφέων για την αγορά συναλλάγματος προκύπτει ότι οι χρηματοπιστωτικές αγορές μπορεί να δίνουν περισσότερη έμφαση στον τρόπο με τον οποίο ερμηνεύονται και γίνονται αντιληπτές οι πληροφορίες από τους συμμετέχοντες στην αγορά, παρά στην πραγματικότητα των οικονομικών δεδομένων, την ίδια στιγμή που οι τεχνολογικές εξελίξεις έχουν αυξήσει δραματικά την ταχύτητα και την ποσότητα των διαθέσιμων πληροφοριών.
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η λήψη αποφάσεων που βασίζεται σε αβάσιμους ισχυρισμούς και ψευδείς φήμες είναι επικίνδυνη. Αν και οι φήμες αποτελούσαν πάντα αναπόσπαστο μέρος του επιχειρηματικού περιβάλλοντος, η εμφάνιση και διάδοσή τους έχει ενισχυθεί δραματικά με τις πρόσφατες τεχνολογικές εξελίξεις και την ποσότητα της διαθέσιμης πληροφόρησης που αυξάνεται με εκθετικό ρυθμό. Η εκτεταμένη χρήση του διαδικτύου και των νέων τεχνολογιών επικοινωνίας διευκολύνει την εξάπλωση των φημών, οπότε είναι πλέον απαραίτητο για τους συμμετέχοντες στις αγορές να αποκτήσουν καλύτερη κατανόηση των δυνάμεων που οδηγούν σε φήμες, αλλά και να υιοθετήσουν αποτελεσματικές στρατηγικές για την αντιμετώπισή τους (Kimmel, 2004).
Συνοψίζοντας, από τη σύντομη παρουσίαση ορισμένων από τα σημαντικότερα συμπεριφορικά σφάλματα καθίσταται σαφής η αναγκαιότητα της μελέτης τους, καθώς τα σφάλματα αυτά έχουν πολλές φορές καταστροφικές επιπτώσεις στον πλούτο των ατόμων, αλλά και των κοινωνιών. Στην ιστορία των οικονομικών κρίσεων έχει παρατηρηθεί ότι σε ακραίες καταστάσεις το συναίσθημα κυριαρχεί σε βάρος της λογικής, με αποτέλεσμα ο μεν πλούτος της κοινωνίας να καταστρέφεται, τα δε άτομα να χάνουν την εμπιστοσύνη στις αγορές στο σύνολό τους και ταυτόχρονα να κυριεύονται από συναισθήματα φόβου, πανικού και απογοήτευσης.
Η εμπειρική έρευνα έχει αναδείξει τα προαναφερθέντα γνωστικά και συναισθηματικά σφάλματα τα οποία ευθύνονται για τις παρατηρηθείσες παράλογες επενδυτικές συμπεριφορές. Η κατανόηση των συναισθημάτων αυτών και των μη ορθολογικών συμπεριφορών που προκαλούν τις χρηματοοικονομικές κρίσεις μπορεί να οδηγήσει στην εφαρμογή επενδυτικών στρατηγικών που προφυλάσσουν τους επενδυτές και βοηθούν στην επίτευξη των επενδυτικών τους στόχων, αποφεύγοντας απρόβλεπτες συναισθηματικές αντιδράσεις που οδηγούν τελικά σε ανάληψη υψηλότερου κινδύνου και σε μειωμένες αποδόσεις.
Η διαμόρφωση ενός αμερόληπτου από συναίσθημα επενδυτικού σχεδίου, το οποίο θα αντανακλά τις ανάγκες αλλά και τους περιορισμούς των επενδυτών, μπορεί να αποδειχθεί ιδιαίτερα αποτελεσματική.
Μέρος Α’: https://www.lecturesbureau.gr/1/behavioral-finance-part-a/
Μέρος Β’: https://www.lecturesbureau.gr/1/behavioral-finance-part-b/
Η Ψυχολογία των Αγορών
Νικόλαος Δ. Φίλιππας
Εικόνα: ‘Σφάλμα Αισιοδοξίας’ από το περιοδικό Time (http://content.time.com/time/health/article/0,8599,2074067,00.html)
