16 Ιούλ Τι είναι τελικά η Συμπεριφορική Χρηματοοικονομική (Behavioral Finance); | Μέρος Β’
Νοητική λογιστική (mental accounting): Παρουσιάστηκε από τον Thaler (1980) και αφορά την χάση των επενδυτών να διατηρούν ανεξάρτητους νοητικούς λογαριασμούς για διαφορετικούς επενδυτικούς στόχους. Το άμεσο αποτέλεσμα για τους επενδυτές είναι η διαμόρφωση μεροληπτικών χαρτοφυλακίων στον βαθμό που δεν λαμβάνονται υπόψη οι ενδοσυσχετίσεις των επιμέρους επιλεγμένων αξιογράφων. Ως εκ τούτου, ο επενδυτής λανθασμένα διαχωρίζει τις επενδύσεις του για την απόκτηση κατοικίας από αυτές για τη συνταξιοδότησή του ή για τις σπουδές των παιδιών του κ.λπ., πραγματοποιώντας επενδυτικές επιλογές οι οποίες συνήθως συσχετίζονται ισχυρά και τελικά αυξάνουν τον συνολικό αναλαμβανόμενο κίνδυνο. Για παράδειγμα, ένας οικογενειάρχης που έχει αποταμιεύσει €20.000, και σκοπεύει να χρησιμοποιήσει αυτό το ποσό για τη συνταξιοδότησή του με επιτόκιο 3%, αποφασίζει την ίδια στιγμή να αγοράσει ένα αυτοκίνητο ίσης αξίας δανειζόμενος με επιτόκιο 18%. Το συγκεκριμένο άτομο έχει δύο ανεξάρτητους νοητικούς λογαριασμούς, οι οποίοι τον επιβαρύνουν ετησίως με ένα ποσοστό της τάξης του 15%! Ένα άλλο ενδιαφέρον παράδειγμα νοητικής λογιστικής είναι η κατανάλωση μέσω της χρήσης των πιστωτικών καρτών, όπου ο εγκέφαλος δεν αισθάνεται απώλεια, σε αντίθεση με τη χρήση μετρητών, όπου ο εγκέφαλος αισθάνεται άμεσα τη χρηματική απώλεια.
Σφάλμα διατύπωσης (framing): Οι Kahneman και Tversky (1979, 1982) παρουσίασαν αυτό το σφάλμα, το οποίο αφορά τον τρόπο με τον οποίο η διατύπωση ενός προβλήματος ή ενός ερωτήματος μπορεί να επηρεάσει τη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Στον χώρο των επενδύσεων το σφάλμα αυτό αφορά τη λήψη διαφορετικών επενδυτικών αποφάσεων, ανάλογα με τον τρόπο που τα συγκεκριμένα αξιόγραφα παρουσιάζονται σε αυτούς και όχι με βάση τα συγκεκριμένα ιδιαίτερα χα-
ρακτηριστικά τους. Ανάλογα προβλήματα προκύπτουν και στη διαδικασία προσδιορισμού του προφίλ κινδύνου ενός επενδυτή. Ο τρόπος με τον οποίο διατυπώνονται οι ερωτήσεις πολλές φορές οδηγεί σε διαφορετικές απαντήσεις των επενδυτών.
Ψευδαισθήσεις (illusions): Οι ψευδαισθήσεις υπάρχουν σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής μας, από τις διαφημίσεις που βλέπουμε μέχρι και τα πιο σοβαρά οικονομικά ζητήματα τα οποία καλούμαστε καθημερινά να αντιμετωπίσουμε.
Η ψυχολογική έννοια της ψευδαίσθησης είναι μια διαδικασία που περιλαμβάνει την αλληλεπίδραση μεταξύ λογικών και εμπειρικών εκτιμήσεων. Ο Reynolds (1998) προτείνει εναλλακτικούς ορισμούς της έννοιας της ψευδαίσθησης, μεταξύ των οποίων αναφέρει και την ασυμφωνία μεταξύ της αντίληψης και των διαφορών ερεθισμάτων ή γεγονότων. Οι ψευδαισθήσεις λοιπόν αφορούν περιπτώσεις στις οποίες μια διαταράχη των αισθήσεων οδηγεί τελικά σε λανθασμένα συμπεράσματα ή επιλογές.
Οπτικές ψευδαισθήσεις (optical illusions)
Το πιο απλό και κατανοητό παράδειγμα αποτελεί η οπτική ψευδαίσθηση. Η όραση είναι μια ιδιαίτερα πολύπλοκη διαδικασία για τον εγκέφαλο, ο οποίος λαμβάνει πλήθος πληροφοριών προς επεξεργασία και ανάλυση. Έτσι έχουν αναπτυχθεί διάφορες νοητικές απλουστεύσεις με σκοπό την άμεση επεξεργασία των πληροφοριών που λαμβάνει. Αν και συνήθως αυτές οι συντομεύσεις λειτουργούν, μπορεί σε συγκεκριμένες περιπτώσεις και καταστάσεις να οδηγήσουν σε οπτικές ψευδαισθήσεις.
Ψευδαίσθηση του χρήματος (money illusion): Σύμφωνα με τον Shefrin (2000), το συγκεκριμένο σφάλμα αφορά την αδυναμία των επενδυτών να αντιληφθούν και να προσαρμόσουν τις επιλογές τους λαμβάνοντας υπόψη την έννοια του πληθωρισμού. Πράγματι, οι επενδυτές τείνουν να αναλύουν και να επεξεργάζονται τα δεδομένα τους σε ονομαστικούς όρους, αγνοώντας ή παραβλέποντας τη μείωση της αγοραστικής τους δύναμης ή των διαχρονικών αλλαγών στις τιμές των μετοχών, των κατοικιών, των εμπορευμάτων (πετρέλαιο, χρυσός κ.λπ.) που επιφέρει ο πληθωρισμός. Οι περισσότεροι επενδυτές τείνουν να υποεκτιμούν την επίδραση του πληθωρισμού στις καθαρές τους αποδόσεις, οι οποίες τελικά ίσως να μην καλύπτουν τους επενδυτικούς τους στόχους σε πραγματικούς όρους και να μην εξασφαλίζουν μια διαχρονικά καλή ποιότητα ζωής. Οι Akerlof και Shiller (2009) στο βιβλίο τους Animal Spirits αναφέρουν το ακόλουθο ενδιαφέρον παράδειγμα: Ο ένας από τους συγγραφείς παρατήρησε στο τρένο της Βοστώνης μία πινακίδα που έγραφε ότι απαγορεύεται το κάπνισμα. Η παράβαση τιμωρούνταν με φυλάκιση 10 ημερών ή χρηματικό πρόστιμο $50. Θεωρώντας άνισες τις δύο δυνητικές τιμωρίες, έλεγξε την ιστορία του κανονισμού αυτού και ανακάλυψε ότι η πινακίδα αναρτήθηκε για πρώτη φορά το 1968. Επειδή το χρηματικό πρόστιμο δεν είχε αναπροσαρμοστεί από τότε, η πραγματική αξία των $50 σήμερα έχει μειωθεί πάνω από 80%!
Υπερβολική αυτοπεποίθηση (overconfidence): Το σφάλμα αυτό αφορά την παρατηρούμενη -πολλές φορές- υπερβολική αυτοπεποίθηση των επενδυτών (και όχι μόνο) για τις ικανότητες και τις γνώσεις τους, με αποτέλεσμα να προβαίνουν σε συχνές επενδυτικές συναλλαγές. Πρόκειται για ένα από τα σημαντικότερα συμπεριφορικά σφάλματα στην διαδικασία λήψης αποφάσεων (De Bondt & Thaler, 1995). To άμεσο αποτέλεσμα αυτής της συμπεριφοράς είναι η υποεκτίμηση του αναλαμβανόμενου επενδυτικού κινδύνου και η πραγματοποίηση συχνών συναλλαγών με υψηλά συνεπαγόμενα κόστη και αμφισβητούμενα αποτελέσματα.
Ψευδαίσθηση του ελέγχου (illusion of control): Το σφάλμα αυτό αφορά την ψευδαίσθηση των ατόμων ότι μπορούν να ελέγξουν ακόμη και αντικειμενικά ανεξέλεγκτα και απρόβλεπτα γεγονότα! Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα των ανθρώπων που προτιμούν να επιλέγουν οι ίδιοι τα λαχεία που αγοράζουν, θεωρώντας ότι με αυτό τον τρόπο μπορούν να ελέγξουν το αποτέλεσμα ή να επηρεάσουν την τύχη τους (Lan-ger, 1975). Το σφάλμα λοιπόν αφορά την υπερεκτίμηση της πιθανότητας της προσωπικής τους επιτυχίας. Και σε αυτή την περίπτωση ο επενδυτής υποεκτιμά τον επενδυτικό κίνδυνο ή ενδεχομένως θεωρεί λανθασμένα ότι μπορεί να τον αντιμετωπίσει αποτελεσματικότερα από τους υπόλοιπους επενδυτές.
Ψευδαίσθηση της γνώσης (illusion of knowledge): Περιγράφει την τάση των ατόμων να υπερεκτιμούν τις γνώσεις τους, θεωρώντας ότι γνωρίζουν πολύ περισσότερα απ’ όσα στην πραγματικότητα γνωρίζουν (Shiller, 2000). Αξίζει μάλιστα να σημειωθεί ότι η γνώση δεν συνδέεται απαραίτητα με την περισσότερη διαθέσιμη πληροφόρηση, η οποία μπορεί να μειώσει την ακρίβεια των προβλέψεων, αυξάνοντας εσφαλμένα την εμπιστοσύνη των ατόμων στις εκτιμήσεις αυτές (Hall, Ariss & Todorov, 2007). Η ψευδαίσθηση της γνώσης μπορεί να οδηγήσει σε υπερβολική αυτοπεποίθηση από τη μεριά των επενδυτών, με αποτέλεσμα τα άτομα να προβαίνουν σε λανθασμένες επενδυτικές επιλογές αναλαμβάνοντας υψηλότερο επενδυτικό κίνδυνο με απρόβλεπτες συνέπειες για τα χαρτοφυλάκιά τους.
Μέρος Α’: https://www.lecturesbureau.gr/1/behavioral-finance-part-a/
Μέρος Γ’: https://www.lecturesbureau.gr/1/behavioral-finance-part-c/
Η Ψυχολογία των Αγορών
Νικόλαος Δ. Φίλιππας
Εικόνα: Impossible Optical Illusions #4 – Popular Ikemath’s Impossible Pillars
(https://3.bp.blogspot.com/-kEDjeYPqCEI/U6lConwLJJI/AAAAAAAADcQ/cQvsV-fv3U4/s1600/wooden-figures-impossible-object-optical-illusion.jpg)
