fbpx

Πώς οι άνθρωποι πασχίζουν να αποκτήσουν την ευτυχία και να κρατήσουν μακριά τον πόνο. | Μέρος Β’ (S. FREUD)

Πώς οι άνθρωποι πασχίζουν να αποκτήσουν την ευτυχία και να κρατήσουν μακριά τον πόνο. | Μέρος Β’ (S. FREUD)

Όπως η ικανοποίηση μίας ενόρμησης είναι ευτυχία, έτσι γίνεται και η αιτία μεγάλου πόνου, όταν ο εξωτερικός κόσμος μας αφήνει να υποφέρουμε, μας αρνείται τον κορεσμό των αναγκών μας. Μπορεί λοιπόν κάποιος να ελπίζει ότι θα απελευθερωθεί από ένα μέρος του πόνου επενεργώντας πάνω σε αυτές τις ορμικές διεγέρσεις. Αυτό το είδος άμυνας έναντι του πόνου δεν επιτίθεται πλέον στο μηχανισμό των αισθήσεων αλλά προσπαθεί να εξουσιάσει τις ενδότερες πηγές των αναγκών. Με ακραίο τρόπο αυτό συμβαίνει εξουδετερώνοντας τις ενορμήσεις, όπως διδάσκει η ανατολική φιλοσοφία και εφαρμόζει η μέθοδος της γιόγκα. Εάν αυτό πετύχει, τότε κάποιος θα έχει σίγουρα παραιτηθεί και από κάθε άλλη δραστηριότητα (θα έχει θυσιάσει τη ζωή), θα έχει αποκτήσει με άλλα λόγια μόνο την ευτυχία της ηρεμίας. Τον ίδιο δρόμο ακολουθεί κάποιος και με πιο μετριοπαθείς στόχους, όταν επιδιώκει μόνο την εξουσία επί της ορμικής ζωής. Οι κυρίαρχες ψυχικές αρχές τότε υπόκεινται στην αρχή της πραγματικότητας. Εδώ δεν παραιτούμαστε με κανέναν τρόπο από την πρόθεση της ικανοποίησης- μία ορισμένη προστασία από τον πόνο επιτυγχάνεται με το ότι η μη ικανοποίηση των ενορμήσεων που βρίσκονται υπό έλεγχο δε γίνεται τόσο οδυνηρά αισθητή όσο αυτή των αδέσμευτων. Εδώ υπάρχει όμως μία αναντίρρητη μείωση της πιθανής απόλαυσης. Το αίσθημα της ευτυχίας από την ικανοποίηση μίας μη δεσμευμένης από το Εγώ ορμικής διέγερσης είναι ασύγκριτα πιο έντονο από αυτό του κορεσμού μίας χαλιναγωγημένης ενόρμησης. Η γοητεία των διαστροφικών παρορμήσεων, ίσως και κάθε απαγορευμένου γενικά, βρίσκει εδώ μία οικονομική εξήγηση.

Μία άλλη τεχνική της άμυνας έναντι του πόνου χρησιμοποιεί τις μεταθέσεις της λίμπιντο που επιτρέπει ο ψυχικός μας μηχανισμός, μέσω των οποίων η λειτουργία του κερδίζει τόσο μεγάλη ελαστικότητα. Το πρόβλημα που πρέπει να λυθεί συνίσταται στη μεταφορά των στόχων της ενόρμησης με τέτοιον τρόπο που να μη μπορούν να πληγούν από την άρνηση του εξωτερικά κόσμου. Η μετουσίωση των ενορμήσεων μας δίνει τη βοήθεια της. Κάποιος καταφέρνει περισσότερα όταν γνωρίζει πώς να αυξήσει επαρκώς το κέρδος από ηδονή από τις πηγές της ψυχικής και διανοητικής εργασίας. Η μοίρα δεν μπορεί τότε να πειράξει κάποιον παρά ελάχιστα. Η ικανοποίηση τέτοιου είδους, όπως η χαρά του καλλιτέχνη για τη δημιουργία, για την αποτύπωση των εικόνων της φαντασίας του, αυτή του ερευνητή για την επίλυση προβλημάτων και για τη γνώση της αλήθειας, έχουν μία ιδιαίτερη ποιότητα, την οποία σίγουρα κάποια μέρα θα μπορούμε να χαρακτηρίσουμε μεταψυχολογική. Προς το παρόν μπορούμε μόνο να πούμε μεταφορικά ότι μας εμφανίζονται πιο «ευγενείς και ανώτερες», αλλά η έντασή τους σε σύγκριση με αυτήν του κορεσμού πιο ωμών, πρωτογενών ορμικών διεγέρσεων είναι εξασθενημένη- δε συγκλονίζουν τη σωματική μας υπόσταση. Η αδυναμία αυτής της μεθόδου έγκειται όμως στο ότι δεν είναι γενικά εφαρμόσιμη, στο ότι είναι προσιτή μόνο σε λίγους ανθρώπους. Προϋποθέτει ιδιαίτερα ταλέντα και χαρίσματα τα οποία δε συναντούμε συχνά σε δραστικό βαθμό. Ακόμη και εκείνοι οι λίγοι δεν μπορούν να εξασφαλίσουν ολοκληρωμένη προστασία από τον πόνο, δεν τους προσφέρει κάποια πανοπλία αδιαπέραστη από τα βέλη της μοίρας και συχνά αποτυγχάνει, όταν το σώμα γίνεται το ίδιο η πηγή του πόνου.

Εάν ήδη κατά τη διαδικασία αυτή γίνεται φανερή η πρόθεση ανεξαρτητοποίησής μας από τον εξωτερικό κόσμο, αναζητώντας τις ικανοποιήσεις μας σε εσωτερικές, ψυχικές διεργασίες, τα ίδια χαρακτηριστικά προβάλλονται ακόμη πιο έντονα στην επόμενη μέθοδο. Εδώ χαλαρώνει ακόμη περισσότερο η σχέση με την πραγματικότητα, η ικανοποίηση αποκτάται από αυταπάτες, τις οποίες κάποιος αναγνωρίζει ως τέτοιες χωρίς να τον ενοχλεί στην απόλαυσή του το γεγονός ότι αποκλίνουν από την πραγματικότητα. To πεδίο οπό το οποίο προέρχονται οι αυταπάτες αυτές είναι αυτό της φαντασίας.

Στην κορυφή αυτών των φαντασιακών ικανοποιήσεων βρίσκεται η απόλαυση των έργων τέχνης, η οποία γίνεται προσιτή ακόμη και σε κάποιον που δεν είναι ο ίδιος δημιουργός, με τη μεσολάβηση του καλλιτέχνη. Όποιος είναι δεκτικός στην επιρροή της τέχνης, γνωρίζει ότι είναι ανεκτίμητη ως  πηγή ηδονής και παρηγοριά στη ζωή. Όμως η ήπια νάρκωση, στην οποία μας βάζει η τέχνη, δεν μπορεί να μας δώσει κάτι παραπάνω από μία φευγαλέα φυγή από τις ανάγκες της ζωής και δεν είναι αρκετά δυνατή για να μας κάνει να ξεχάσουμε την πραγματική αθλιότητα.

Πιο ενεργά και ριζικά δρα μια άλλη διαδικασία, η οποία βλέπει τον μοναδικό εχθρό στην πραγματικότητα, που αποτελεί την πηγή κάθε πόνου, που με αυτή δεν μπορεί να ζήσει κανείς και γι’ αυτόν το λόγο πρέπει να διακόψει κάθε σχέση μαζί της, εάν θέλει να είναι ευτυχισμένος κατά κάποια έννοια, Ο ερημίτης γυρνάει την πλάτη σε αυτό τον κόσμο, δε θέλει να έχει καμία επαφή μαζί του. Αλλά μπορούμε να κάνουμε και κάτι περισσότερο, μπορούμε να τον δημιουργήσουμε εκ νέου, να φτιάξουμε έναν άλλον στη θέση του, έναν κόσμο όπου θα εξαλειφθούν τα πιο αβάσταχτα χαρακτηριστικά και θα αντικατασταθούν από άλλα σύμφωνα με τις δικές μας επιθυμίες. Όποιος μέσα στην απελπισία και την οργή του διαλέγει αυτόν το δρόμο – προς την ευτυχία, κατά κανόνα δε θα φτάσει πουθενά, η πραγματικότητα είναι πολύ δυνατή γι’ αυτόν. Θα γίνει ένας παράφρονας που τις περισσότερες φορές δε βρίσκει αρωγό για την επιβολή της παραφροσύνης του. Λέγεται όμως ότι ο καθένας από εμάς φέρεται κατά κάποιον τρόπο παρόμοια με τον παρανοϊκό, διορθώνει μία αβάσταχτη για αυτόν πλευρά του κόσμου μέσω ενός δημιουργήματος της φαντασίας του και μεταφέρει αυτήν τη φαντασίωση στην πραγματικότητα. Ιδιαίτερη σημασία πρέπει να δώσουμε στην περίπτωση όπου ένας μεγαλύτερος αριθμός ανθρώπων αναλαμβάνει από κοινού το εγχείρημα να εξασφαλίσει την ευτυχία και να αποφύγει τον πόνο μέσω του ψευδαισθητικού μετασχηματισμού της πραγματικότητας.  Την παραφροσύνη δεν την αναγνωρίζει βεβαίως κανένας, όταν και ο ίδιος αποτελεί μέρος αυτής.

Δεν πιστεύω ότι αυτή η απαρίθμηση των μεθόδων με τις οποίες οι άνθρωποι πασχίζουν να αποκτήσουν την ευτυχία και να κρατήσουν μακριά τον πόνο είναι ολοκληρωμένη, γνωρίζω επίσης ότι αυτό το υλικό επιδέχεται και άλλες διατάξεις. Υπάρχει μία από αυτές τις διαδικασίες που δεν έχω ακόμη αναφέρει- όχι επειδή την ξέχασα, αλλά διότι θα μας απασχολήσει και σε σχέση με άλλα ζητήματα. Πώς θα ήταν εξάλλου δυνατόν να ξεχάσουμε ακριβώς αυτή τη μέθοδο της τέχνης της ζωής! Διακρίνεται μέσω της εκπληκτικής ενσωμάτωσης χαρακτηριστικών ιδιοτήτων. Επιδιώκει φυσικά και αυτή την ανεξαρτητοποίηση από τη μοίρα -αυτός είναι ο καλύτερος τρόπος για να το εκφράσουμε- και μεταθέτει, με αυτή την πρόθεση, την ικανοποίηση σε εσωτερικές φυσικές διεργασίες, χρησιμοποιεί γι’αυτόν τον σκοπό την προαναφερθείσα ικανότητα μετάθεσης της λίμπιντο, αλλά δεν αποστρέφεται τον εξωτερικό κόσμο, αγκιστρώνεται αντίθετα στα αντικείμενά του και αποκτά μια αισθηματική σχέση με αυτά. Δεν ικανοποιείται με τον τρόπον τινά κουρασμένο και παρατημένο στόχο της αποφυγής της δυσαρέσκειας, αλλά την προσπερνάει μάλλον αδιάφορα και εμμένει στην πρωταρχική, παθιασμένη επιδίωξη για θετική εκπλήρωση της ευτυχίας. Ίσως να πλησιάζει πραγματικά αυτόν το στόχο περισσότερο από κάθε άλλη μέθοδο. Εννοώ φυσικά εκείνη την κατεύθυνση της ζωής που έχει ως κέντρο της την αγάπη, που περιμένει κάθε ικανοποίηση με το να αγαπά και να αγαπιέται. Μια τέτοια ψυχική στάση είναι σε όλους μας αρκετά γνωστή- μία από τις μορφές έκφανσης αυτής της αγάπης, η σεξουαλική αγάπη, μας χάρισε εντονότερη εμπειρία μίας εξαίσιας αίσθησης ηδονής και έγινε έτσι το πρότυπο για την επιδίωξη της ευτυχίας μας. Τι πιο φυσικό από το να επιμένουμε να αναζητούμε την ευτυχία στον ίδιο δρόμο που για πρώτη φορά τη συναντήσαμε. Η αδύναμη πλευρά αυτής της τεχνικής της ζωής είναι εμφανής- ειδάλλως κανένας άνθρωπος δεν θα είχε σκεφτεί να εγκαταλείψει αυτόν το δρόμο προς την ευτυχία για κάποιον άλλον. Ποτέ δεν είμαστε πιο απροστάτευτοι από τον πόνο από όταν αγαπάμε, ποτέ δεν είμαστε πια αβοήθητα δυστυχισμένοι από όταν έχουμε χάσει το αγαπημένο αντικείμενο ή την αγάπη του. Αλλά η τεχνική της ζωής που βασίζεται στην αξία της αγάπης για την ευτυχία δεν τελειώνει με αυτό, υπάρχουν πολλά ακόμη που θα πρέπει να ειπωθούν.
Εδώ μπορούμε να προσθέσουμε την ενδιαφέρουσα περίπτωση κατά την οποία η ευτυχία της ζωής αναζητείται κυρίως στην απόλαυση της ομορφιάς, όπως και αν παρουσιάζεται στις αισθήσεις και στην κρίση μας, στην ομορφιά των ανθρώπινων μορφών και χειρονομιών, στην ομορφιά φυσικών αντικειμένων και τοπίων, καλλιτεχνικών αλλά και επιστημονικών έργων. Αυτή η αισθητική στάση ως στόχος της ζωής προσφέρει ελάχιστη προστασία από τους πόνους που μας απειλούν, μπορεί όμως να αποζημιώσει για πολλά. Η απόλαυση της ομορφιάς έχει έναν ιδιαίτερο, ελαφρά μεθυστικό αισθητικό χαρακτήρα. Δεν είναι φανερή η χρησιμότητα της ομορφιάς, δεν μπορούμε να δούμε την πολιτιστική της αναγκαιότητα και όμως δεν μπορούμε και να μην τη συμπεριλάβουμε στον πολιτισμό. Η επιστήμη της αισθητικής εξετάζει τις προϋποθέσεις με τις οποίες γίνεται αισθητό το ωραίο- δεν έχει μπορέσει να διαφωτίσει τη φύση και την προέλευση της ομορφιάς- όπως συνηθίζεται, αυτή η απουσία αποτελέσματος καλύπτεται με βαρύγδουπα και κενά λόγια. Δυστυχώς ούτε η ψυχανάλυση έχει να πει πολλά σχετικά με την ομορφιά. Μόνο η προέλευση από το πεδίο της σεξουαλικής αίσθησης μοιάζει εξασφαλισμένη- θα ήταν ένα εξαίρετο παράδειγμα μίας ανασταλμένης ως προς το στόχο διέγερσης. Η «ομορφιά» και η «γοητεία» είναι πρωταρχικές ιδιότητες του σεξουαλικού αντικείμενου. Είναι αξιοσημείωτο ότι τα ίδια τα γεννητικά όργανα, των οποίων η θέα πάντα δρα διεγερτικά, σχεδόν ποτέ δε χαρακτηρίζονται ως ωραία, αντίθετα ο χαρακτήρας της ομορφιάς φαίνεται να ταιριάζει σε συγκεκριμένα δευτερεύοντα σεξουαλικά χαρακτηριστικά.

Παρά την έλλειψη πληρότητας, τολμώ να κάνω ήδη από τώρα κάποιες παρατηρήσεις που θα κλείσουν την έρευνά μας. Το πρόγραμμα που μας επιβάλλει η αρχή της ηδονής, το να γίνουμε ευτυχισμένοι, είναι ανέφικτη και όμως μας επιτρέπεται —ή μάλλον μπορούμε- να μην εγκαταλείψουμε τις προσπάθειες να το φέρουμε με κάποιον τρόπο πιο κοντά στην εκπλήρωση. Μπορεί κάποιος να διαλέξει πολύ διαφορετικούς δρόμους, να θέσει προτεραιότητα είτε στο θετικό στόχο, το κέρδος από ηδονή, είτε στον αρνητικό, την αποφυγή της δυσαρέσκειας. Με κανέναν από αυτούς τους τρόπους δεν μπορούμε να επιτύχουμε όλα όσα λαχταρούμε.

Δεν υπάρχει καμία συμβουλή που να ταιριάζει σε όλους- ο καθένας θα πρέπει να προσπαθήσει να βρει μόνος του με ποιον ιδιαίτερο τρόπο θα γίνει ευτυχισμένος. Θα ισχύσουν οι πιο ποικίλοι παράγοντες για να δείξουν το δρόμο στην επιλογή μας. Εξαρτάται από το πόση πραγματική ικανοποίηση μπορεί κανείς να περιμένει από τον εξωτερικό κόσμο και σε ποιο βαθμό βρίσκει αφορμές για να ανεξαρτητοποιηθεί από αυτόν – και τέλος, από το πόση δύναμη πιστεύει ότι έχει για να αλλάξει αυτό τον κόσμο σύμφωνα με τις επιθυμίες του. Ήδη από αυτό το σημείο, εκτός από τις εξωτερικές συνθήκες, γίνεται καθοριστική και η ψυχική ιδιοσυστασία του ατόμου. Ο κατά κύριο λόγο ερωτικός άνθρωπος θα δώσει προτεραιότητα στις αισθηματικές σχέσεις με άλλα άτομα, ο περισσότερο αυτάρκης ναρκισσιστής θα αναζητήσει την πραγματική ικανοποίηση στις δικές του εσωτερικές ψυχικές διεργασίες, ο άνθρωπος της δράσης δε θα απομακρυνθεί από τον εξωτερικό κόσμο όπου μπορεί να δοκιμάσει τη δύναμή του. Για τις μεσαίες καταστάσεις αυτών των τύπων, καθοριστικό ρόλο για το πού θα μεταφερθούν τα ενδιαφέροντά τους θα αναλάβει το είδος των ταλέντων τους και το μέγεθος της δυνατής σε αυτούς μετουσίωσης των ενορμήσεων. Κάθε ακραία απόφαση θα έχει ως αποτέλεσμα να εκτεθεί το άτομο στους κινδύνους που φέρει η αποκλειστικά επιλεγμένη τεχνική της ζωής. Όπως ακριβώς ο προσεκτικός έμπορος αποφεύγει να δεσμεύσει όλο του το κεφάλαιο σε ένα σημείο, έτσι ίσως θα μας συμβούλευε και η σοφία της ζωής να μην περιμένουμε όλη την ικανοποίηση από μία και μόνη επιδίωξη.

 

 

Μέρος Α’:http://www.lecturesbureau.gr/1/the-methods-by-which-men-strive-to-gain-happiness-and-keep-suffering-away-1027a/

 

Ο πολιτισμός πηγή δυστυχίας
S. FREUD
EΚΔΟΣΕΙΣ ΝΙΚΑΣ

 

 

Εικόνα:  The Angry Drunk by Geironimo | https://geironimo.deviantart.com/art/The-Angry-Drunk-363120055



Facebook

Instagram

Follow Me on Instagram