fbpx

Η ΖΩΗ ΣΤΟΝ ΠΡΟΘΑΛΑΜΟ ΤΗΣ ΕΛΠΙΔΑΣ | Μέρος Β’ (NASSIM NICHOLAS TALEB)

Η ΖΩΗ ΣΤΟΝ ΠΡΟΘΑΛΑΜΟ ΤΗΣ ΕΛΠΙΔΑΣ | Μέρος Β’ (NASSIM NICHOLAS TALEB)

Όπου το εντυπωσιακό είναι το σχετικό

Η διαίσθησή μας δεν είναι φτιαγμένη για μη-γραμμικές καταστάσεις. Σκεφθείτε τη ζωή μας σ’ ένα πρωτόγονο περιβάλλον, όπου η διαδικασία και το αποτέλεσμα είναι στενά συνδεδεμένα. Διψάτε: το να πιείτε σας φέρνει την κατάλληλη ικανοποίηση. Αλλά και σ’ ένα όχι και τόσο πρωτόγονο περιβάλλον, όταν ασχοληθείτε με το χτίσιμο, ας πούμε, ενός σπιτιού ή μιας γέφυρας, όσο περισσότερη δουλειά επενδύετε τόσο περισσότερα εμφανή αποτελέσματα θα έχετε, συνεπώς το ηθικό σας στηρίζεται από συνεχή ορατή ανάδραση.

Σ’ ένα πρωτόγονο περιβάλλον, το εντυπωσιακό είναι εκείνο που μετράει. Αυτό ισχύει για τη γνώση μας. Όταν προσπαθούμε να συγκεντρώσουμε πληροφορίες για τον κόσμο γύρω μας, έχουμε την τάση να ακολουθούμε την καθοδήγηση της βιολογίας μας, οπότε η προσοχή μας κατευθύνεται χωρίς προσπάθεια προς το εντυπωσιακό – όχι τόσο προς εκείνο που μετράει, όσο προς το εντυπωσιακό. Κατά κάποιο τρόπο, το σύστημα καθοδήγησής μας στράβωσε όσο εξελισσόμασταν μαζί με το περιβάλλον μας – και μεταφερθήκαμε σ’ έναν κόσμο όπου εκείνο που μετράει είναι συχνά βαρετό, μη-εντυπωσιακό.

Πέραν τούτου, θεωρούμε ότι άμα δυο μεταβλητές είναι συνδεδεμένες με αιτιώδη δεσμό, τότε μια σταθερή εισροή στη μια μεταβλητή θα μεταφράζεται πάντα σε αποτέλεσμα στην άλλη. Το συναισθηματικό μας σύστημα είναι σχεδιασμένο για γραμμική αιτιότητα. Αν, για παράδειγμα, μελετάτε κάθε μέρα, έχετε την προσδοκία να μάθετε κάτι αναλογικά με τη μελέτη σας. Αν αισθάνεστε ότι τα πράγματα δεν οδηγούνται πουθενά, τα συναισθήματά σας θα σας κάνουν να χάσετε το ηθικό σας. Όμως η σύγχρονη πραγματικότητα σπανίως μάς επιφυλάσσει το προνόμιο μιας ικανοποιητικής, γραμμικής, θετικής προόδου: μπορεί να σκέφτεστε ένα πρόβλημα επί μια ολόκληρη χρονιά και να μη μάθετε τίποτε – ύστερα, αν δεν χάσετε το ηθικό σας από την έλλειψη αποτελεσμάτων (και δεν παραιτηθείτε) κάτι θα λάμψει στο μυαλό σας ξαφνικά.

Υπάρχουν ερευνητές που επένδυσαν πολύ χρόνο ασχολούμενοι με αυτή την έννοια της ικανοποίησης: η νευρολογία μάς έχει φωτίσει σχετικά με την ένταση που παρατηρείται μεταξύ της άμεσης ανταμοιβής και της ανταμοιβής με καθυστέρηση. Θα προτιμήσετε ένα μασάζ σήμερα, ή δυο την επόμενη βδομάδα; Λοιπόν: το λογικό τμήμα του νου μας, το «υψηλότερο» τμήμα, εκείνο που μας διακρίνει από τα ζώα, μπορεί και υποτάσσει το ζωώδες ένστικτό μας που ζητάει την άμεση ανταμοιβή. Είμαστε συνεπώς λίγο καλύτεροι από τα ζώα, τελικώς – ίσως όμως όχι και πολύ καλύτεροι. Και αυτό, όχι πάντα.

Μη- γραμμικότητες

Η κατάσταση όμως μπορεί να γίνει λίγο τραγικότερη. Ο κόσμος είναι περισσότερο μη-γραμμικός απ’όσο νομίζουμε, αλλά και απ’όσο οι επιστήμονες θέλουν να πιστεύουν.

Όταν ισχύει η γραμμικότητα, οι σχέσεις μεταξύ μεταβλητών είναι σαφείς, ξεκάθαρες και σταθερές – οπότε είναι Πλατωνικά εύκολο να τις συλλάβει κανείς με μια απλή πρόταση, όπως «μια αύξηση κατά 10% των χρημάτων στο λογαριασμό μου στην τράπεζα αντιστοιχεί σε 10% αύξηση του εισοδήματος μου από τόκους και σε 5% αύξηση της δουλοπρέπειας του προσωπικού μου τραπεζίτη». Αν, λοιπόν, έχω περισσότερα χρήματα στην τράπεζα, θα πάρω περισσότερο τόκο. Οι μη-γραμμικές σχέσεις μπορεί να κυμαίνονται.Ίσως ο καλύτερος τρόπος για να τις εκφράσει κανείς, είναι να πει ότι δεν μπορούν να εκφραστούν λεκτικά με ικανοποιητικό τρόπο. Ας πάρουμε τη σχέση που υπάρχει μεταξύ της απόλαυσης και του νερού που πίνουμε. Αν βρίσκεστε σε κατάσταση επώδυνης δίψας, τότε ένα μπουκάλι νερό αυξάνει σημαντικά την ευημερία σας. Περισσότερο νερό φέρνει περισσότερη απόλαυση. Τι γίνεται όμως άμα σας δώσω μια δεξαμενή νερό; Προφανώς η ευημερία σας δεν αργεί να γίνει αδιάφορη προς τις τυχόν πρόσθετες ποσότητες νερού. Μάλιστα, άμα σας ζητήσω να επιλέξετε ανάμεσα σε ένα μπουκάλι νερό και μια δεξαμενή, θα προτιμήσετε το μπουκάλι. Συνεπώς, η ευχαρίστησή σας μειώνεται με την πρόσθετη ποσότητα.

Αυτές οι μη-γραμμικές σχέσεις βρίσκονται παντού στη ζωή. Οι γραμμικές σχέσεις αποτελούν, πράγματι, την εξαίρεση: τους αποδίδουμε μεγάλη σημασία μόνο στις σχολικές τάξεις και στα εγχειρίδια, και τούτο επειδή είναι ευκολότερες στην κατανόηση. Χθες το απόγευμα προσπάθησα να κοιτάξω γύρω μου και να γράψω ένα κατάλογο εκείνων των πραγμάτων που θα έβλεπα κατά τη διάρκεια της ημέρας και θα ήταν γραμμικά. Δεν κατόρθωσα να βρω τίποτε – όπως ακριβώς κάποιος που ψάχνει για τρίγωνα και τετράγωνα θα τα βρει στο δάσος του Αμαζονίου ούτε, όπως θα δούμε στο Τρίτο Μέρος, κάποιος που αναζητά το τυχαίο του τύπου της καμπύλης σε σχήμα καμπάνας θα το βρει κοινωνικοοικονομικά φαινόμενα.

Παίζεις τένις κάθε μέρα χωρίς να δείχνεις βελτίωση, κι ύστερα ξαφνικά αρχίζεις να κερδίζεις τον δάσκαλο.

Το παιδί σας δεν φαίνεται να έχει πρόβλημα ομιλίας, όμως δείχνει να μη θέλει να μιλήσει. Η δασκάλα σάς πιέζει να αρχίσετε να σκέφτεστε “άλλες επιλογές”, με άλλα λόγια ψυχοθεραπεία. Διαπληκτίζεστε μαζί της, χωρίς αποτέλεσμα (εκείνη υποτίθεται ότι είναι ειδική). Και τότε, εντελώς ξαφνικά, το παιδί σας αρχίζει να συντάσσει περίπλοκες προτάσεις, ίσως μάλιστα λίγο πιο περίπλοκες απ’ ό,τι θα περίμενε κανείς για το πλαίσιο της ηλικίας του. Θα το επαναλάβω: η γραμμική πρόοδος, η Πλατωνική αυτή ιδέα, δεν αποτελεί τον κανόνα.

 

Η ανθρώπινη φύση, η ευτυχία και οι αποσπασματικές μεγάλες ανταμοιβές
Ας αναλύσουμε τώρα τη βασική ιδέα που βρίσκεται πίσω από εκείνο που οι ερευνητές αποκαλούν ηδονική ευτυχία.

Όταν κανείς κερδίζει 1.000.000 δολάρια μέσα σε μια χρονιά, τίποτε όμως στα εννιά χρόνια που προηγήθηκαν, δεν αισθάνεται την ίδια απόλαυση με το αν λάμβανε το ίδιο μεν σύνολο ισοκατανεμημένο όμως στην ίδια χρονική περίοδο, δηλαδή 100.000 κάθε χρόνο επί δέκα χρόνια. Το ίδιο ισχύει και για το αντίστροφο – αν, δηλαδή, βγάλεις ένα μεγάλο ποσό την πρώτη χρονιά, ύστερα όμως τίποτε για την υπόλοιπη περίοδο. Κατά κάποιον τρόπο, το σύστημα απόλαυσής σου θα κορεσθεί σχετικά γρήγορα, δεν θα μεταφέρει στην επόμενη χρήση το ηδονικό υπόλοιπο όπως γίνεται με τον φόρο σε μία δήλωση εισοδήματος. Μάλιστα η ευτυχία σου εξαρτάται πολύ περισσότερο από τις φορές που επέρχεται θετική αίσθηση, εκείνο δηλαδή που οι ψυχολόγοι ονομάζουν «θετική συγκίνηση», παρά από την ένταση με την οποία αυτή καταγράφεται. Με άλλα λόγια, τα καλά νέα είναι πρώτον και κύριον καλά νέα: το πόσο καλά, δεν ενδιαφέρει και τόσο. Προκειμένου να έχεις λοιπόν μια καλή ζωή, θα ’πρεπε να μοιράζεις αυτές τις «συγκινήσεις» όσο το δυνατόν ομαλότερα στον χρόνο. Πολλά μετρίως καλά νέα είναι καλύτερα από μια μεμονωμένη, αποσπασματική περίπτωση υπέροχων νέων.

Ατυχώς, μάλιστα, μάλλον είναι χειρότερο να κερδίσεις 10.000.000 κι ύστερα να χάσεις τα 9.000.000 από το να μην έχεις κερδίσει τίποτε απολύτως! Ασφαλώς θα έχεις αποκτήσει ένα εκατομμύριο (σε σύγκριση με το τίποτε), όμως μπορεί να είναι καλύτερο να είχες μείνει στο τίποτε. (Όλα αυτά, βέβαια, προϋποθέτουν ότι έχεις ενδιαφέρον για τις οικονομικές ανταμοιβές.)

Συνεπώς, από μια στενή λογιστική οπτική γωνία, που θα την ονομάσω εδώ «ηδονικό αλγόριθμο», δεν αποτελεί αποδοτική επιλογή να ρίχνει κανείς τα ζάρια για να πετύχει το ένα μεγάλο κέρδος. Η Μητέρα Φύση μάς προόρισε
να αποκομίζουμε απόλαυση από μια σταθερή ροή ευχάριστων μικρών, αλλά πάντως σταθερών, ανταμοιβών.Όπως ήδη είπα, οι ανταμοιβές δεν χρειάζεται να είναι μεγάλες, αρκεί να είναι συχνές – λίγο απ’ εδώ, λίγο απ’ εκεί. Μην ξεχνάτε ότι η κυριότερη ικανοποίησή μας προερχόταν, επί χιλιάδες χρόνια, από το φαγητό και το νερό (συν από κάτι άλλο, πιο ιδιωτικό)· ενώ λοιπόν αυτά τα χρειαζόμαστε σταθερά, δεν αργούμε να φθάσουμε στο σημείο του κορεσμού.

Το πρόβλημα, ασφαλώς, έγκειται στο ότι δεν ζούμε σ’ ένα περιβάλλον όπου τα αποτελέσματα προκύπτουν με σταθερό τρόπο – στην ανθρώπινη ιστορία κυριαρχούν εν πολλοίς οι Μαύροι Κύκνοι. Είναι κρίμα που η σωστή στρατηγική για το τωρινό μας περιβάλλον μπορεί να μη μας επιφυλάσσει εσωτερικές ανταμοιβές και θετική ανάδραση για τις προσπάθειές μας.

Η ίδια ιδιότητα, με αντίστροφη φθορά, εφαρμόζεται και στη δυστυχία μας. Καλύτερα να συγκεντρώνεται όλο το κακό που υφίστασαι σε μια σύντομη περίοδο, παρά να εκτυλίσσεται με μακρότερη διάρκεια.

Όμως, υπάρχουν κάποιοι άνθρωποι που κατορθώνουν να υπερβαίνουν την ασυμμετρία δυστυχίας και χαράς, να ξεφεύγουν από το ηδονικό έλλειμμα, να βγάζουν τον εαυτό τους έξω απ’αυτό το παιχνίδι – και να ζουν με την ελπίδα.

 

 

Μέρος Α’: http://www.lecturesbureau.gr/1/the-life-at-the-presence-of-the-hope-part-a-969a/

 

Ο ΜΑΥΡΟΣ ΚΥΚΝΟΣ
NASSIM NICHOLAS TALEB
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΦΕΡΕΝΙΚΗ



Facebook

Instagram

Follow Me on Instagram