28 Απρ Οι υπολογισμοί του μαγαζάτορα … [ΙΜΜΑΝΟΥΕΛ ΚΑΝΤ (MICHAEL J. SANDEL)] | Μέρος Α’
Σύμφωνα με τον Καντ, η ηθική αξία μιας πράξης δεν εντοπίζεται στις συνέπειες που απορρέουν από αυτήν, αλλά στην πρόθεση με την οποία γίνεται η πράξη. Εκείνο που έχει σημασία είναι το κίνητρο, και το κίνητρο πρέπει να είναι ενός συγκεκριμένου είδους. Εκείνο που έχει σημασία είναι να κάνουμε το σωστό επειδή είναι σωστό, όχι για κάποιο απώτερο κίνητρο.
Αν ενεργούμε με βάση κάποιο άλλο κίνητρο πέρα από το καθήκον, π.χ. για ιδιοτελείς λόγους, η πράξη μας στερείται ηθικής αξίας. Αυτό αληθεύει, όπως υποστηρίζει ο Καντ, όχι μόνο για το ιδιοτελές συμφέρον αλλά για οποιαδήποτε προσπάθεια να ικανοποιήσουμε τις επιθυμίες μας, τις προτιμήσεις μας και τις ορέξεις μας. Ο Καντ αντιδιαστέλλει τα κίνητρα αυτού του είδους -τα οποία αποκαλεί «κίνητρα των ορμών»- προς το κίνητρο του καθήκοντος. Και επιμένει ότι μόνο οι πράξεις που υποκινούνται από το κίνητρο του καθήκοντος έχουν ηθική αξία.
Οι υπολογισμοί του μαγαζάτορα και το Γραφείο για καλύτερες δουλειές
Ο Καντ παρουσιάζει διάφορα παραδείγματα που δείχνουν τη διαφορά ανάμεσα στο καθήκον και την ορμή. Το πρώτο αφορά έναν συνετό μαγαζάτορα. Ένας άπειρος πελάτης, ένα παιδί, λ.χ., μπαίνει σε ένα παντοπωλείο για να αγοράσει ένα καρβέλι ψωμί. Ο παντοπώλης θα μπορούσε να χρεώσει το παιδί παραπάνω- παραπάνω από τη συνηθισμένη τιμή για ένα καρβέλι ψωμί- και αυτό δεν θα το καταλάβαινε. Αλλά ο παντοπώλης συνειδητοποιεί ότι, αν οι άλλοι ανακάλυπταν ότι εκμεταλλεύθηκε το παιδί με αυτό τον τρόπο, η είδηση μπορεί να κυκλοφορούσε και αυτό θα έβλαπτε τη δουλειά του. Για τον λόγο αυτό, αποφασίζει να μη χρεώσει παραπάνω το παιδί. Το χρεώνει με την κανονική τιμή. Έτσι ο παντοπώλης κάνει το σωστό, αλλά όχι για τον σωστό λόγο. Ο μόνος λόγος για τον οποίο συναλλάσσεται έντιμα με το παιδί είναι γιατί θέλει να προστατεύσει τη φήμη του. Ο παντοπώλης ενεργεί έντιμα για χάρη του ιδιοτελούς του συμφέροντος· η πράξη του παντοπώλη στερείται ηθικής αξίας.
Ένα σύγχρονο παράδειγμα αντίστοιχο με τον συνετό παντοπώλη του Καντ μας προσφέρει η διαφημιστική εκστρατεία του Γραφείου για καλύτερες δουλειές [Better Business Bureau: ΒΒΒ] της Νέας Υόρκης. Επιδιώκοντας να προσελκύσει νέα μέλη, το Γραφείο ΒΒΒ δημοσιεύει ενίοτε μια ολοσέλιδη διαφήμιση στους New York Times με τον τίτλο «Η τιμιότητα είναι η καλύτερη πολιτική. Είναι επίσης η πιο επικερδής». Το κείμενο της διαφήμισης καθιστά σαφές πέραν πάσης αμφιβολίας το κίνητρο το οποίο επικαλείται.
Τιμιότητα. Είναι εξίσου σημαντική με οποιοδήποτε άλλο κεφάλαιο της επιχείρησης. Επειδή μια επιχείρηση που συναλλάσσεται με ειλικρίνεια, διαφάνεια και ακριβοδικία θα πάει οπωσδήποτε καλά. Για τον σκοπό αυτό υποστηρίζουμε το Γραφείο ΒΒΒ. Γίνετε μέλος μας. Και κερδίστε από αυτό.
0 Καντ δεν θα καταδίκαζε το Γραφείο ΒΒΒ· η προώθηση τίμιων επιχειρηματικών πρακτικών είναι αξιέπαινη. Αλλά υπάρχει μια σημαντική ηθική διαφορά ανάμεσα στην τιμιότητα ως σκοπό καθεαυτόν και στην τιμιότητα για χάρη του κέρδους. Η πρώτη συνιστά μια θέση αρχής, η δεύτερη μια πραγματιστική στάση. Ο Καντ υποστηρίζει ότι μόνο η θέση αρχής συμβαδίζει με το κίνητρο του καθήκοντος, το μόνο κίνητρο που προσδίδει ηθική αξία σε μια πράξη.
Ας δούμε και αυτό το παράδειγμα: Πριν από μερικά χρόνια, το Πανεπιστήμιο του Μέριλαντ προσπάθησε να αντιμετωπίσει το πρόβλημα της αντιγραφής που είχε εξαπλωθεί και ζήτησε από τους φοιτητές να δεσμευτούν ενυπόγραφα ότι δεν θα αντιγράφουν. Ως κίνητρο, χάριζε στους φοιτητές που δεσμεύονταν μια εκπτωτική κάρτα που προσέφερε εκπτώσεις 10-25% σε τοπικά καταστήματα. Κανείς δεν γνωρίζει πόσοι φοιτητές υποσχέθηκαν να μην αντιγράφουν για χάρη της έκπτωσης στην τοπική πιτσαρία. Αλλά οι περισσότεροι από εμάς θα συμφωνούσαμε ότι η εντιμότητα επί πληρωμή δεν έχει ηθική αξία. (Οι εκπτώσεις μπορούν ίσως να συμβάλουν στον περιορισμό του φαινομένου της αντιγραφής· το ηθικό ερώτημα, ωστόσο, είναι αν η τιμιότητα που υποκινείται από την επιθυμία να κερδίσουμε μια έκπτωση ή μια χρηματική ανταμοιβή έχει ηθική αξία. Ο Καντ θα έλεγε ότι δεν έχει.)
Αυτά τα παραδείγματα δείχνουν το εύλογο του ισχυρισμού του Καντ ότι μόνο το κίνητρο του καθήκοντος -το να κάνουμε μια πράξη επειδή είναι σωστή, όχι επειδή είναι χρήσιμη ή βολική- προσδίδει ηθική αξία σε μια πράξη. Δύο άλλα, όμως, παραδείγματα αποκαλύπτουν ένα πρόβλημα που παρουσιάζει ο ισχυρισμός του Καντ.
Ακολουθεί β’ μέρος
Μέρος Β’: https://www.lecturesbureau.gr/1/the-importance-is-the-motive-part-b-1761b/
Δικαιοσύνη
Τι είναι το σωστό;
Michael J. Sandel
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΟΛΙΣ
Εικόνα: https://www.nzherald.co.nz/nz/news/article.cfm?c_id=1&objectid=11264968
