25 Σεπ Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΤΕΜΠΕΛΙΑ (ΡΟΛΦ ΝΤΟΜΠΕΛΛΙ – Η τέχνη της καθαρής σκέψης )
Γιατί οι ομάδες λουφάρουν
Το 1913 ο Μαξιμιλιέν Ρενζελμάν, Γάλλος αγρονόμος μηχανικός, μελέτησε την απόδοση των αλόγων. Και τι ανακάλυψε; Ότι η απόδοση δύο ζεμένων αλόγων δεν είναι διπλάσια του ενός. Ξαφνιασμένος από το αποτέλεσμα, επέκτεινε τη μελέτη του στους ανθρώπους. Ζήτησε από πολλούς ανθρώπους να τραβήξουν ένα σχοινί και μέτρησε τη δύναμη που έβαζε ο καθένας. Κατά μέσον όρο, δύο άτομα που τραβάνε μαζί ένα σχοινί βάζουν το 93% της δύναμης που βάζει ένα άτομο όταν τραβάει το σχοινί μόνο του. Όταν τραβάνε τρεις, η προσωπική απόδοση πέφτει στο 85% και, όταν τραβάνε οκτώ, στο 49%.
Εκτός από τους ψυχολόγους, το αποτέλεσμα αυτό δεν εκπλήσσει κανέναν. Οι επιστήμονες ονομάζουν το φαινόμενο κοινωνική τεμπελιά. Εμφανίζεται εκεί όπου οι προσπάθειες ενός ατόμου δεν είναι άμεσα ορατές, αλλά συγχέονται μ’ εκείνες της ομάδας. Η κοινωνική τεμπελιά παρατηρείται στους κωπηλάτες, αλλά όχι στη σκυταλοδρομία, όπου η συμβολή του κάθε δρομέα είναι φανερή. Πρόκειται για απολύτως λογική συμπεριφορά. Γιατί να βάλουμε το 100% των δυνάμεών μας ενώ μπορούμε να κάνουμε τη μισή προσπάθεια χωρίς να το αντιληφθεί κανείς; Εν συντομία, η κοινωνική τεμπελιά είναι μια μορφή απάτης που όλοι διαπράττουμε. Συνήθως χωρίς να το κάνουμε επίτηδες. Γίνεται εν αγνοία μας, όπως στα ζεμένα άλογα.
Το εκπληκτικό δεν είναι ότι η ατομική επίδοση μειώνεται ανάλογα με τον αριθμό των ατόμων που τραβούν ένα σχοινί αλλά το ότι δε μειώνεται σε βαθμό που να εκμηδενιστεί. Γιατί δεν τολμάμε την ολοκληρωτική οκνηρία; Διότι η μηδενική επίδοση γίνεται αντιληπτή, με όλες τις συνέπειες που αυτό συνεπάγεται, ιδίως τον αποκλεισμό από την ομάδα ή τη μείωση της υπόληψής μας. Έχουμε αναπτύξει μια ιδιαιτέρως οξυμένη αίσθηση: το να ξέρουμε ως που μπορούμε να τεμπελιάσουμε χωρίς να γίνουμε αντιληπτοί.
Η κοινωνική τεμπελιά δεν παρατηρείται μόνο στις σωματικές επιδόσεις. Έχουμε την ίδια τάση προς τη διανοητική τεμπελιά, παραδείγματος χάρη στις συνεδριάσεις. Όσο μεγαλύτερη είναι η ομάδα, τόσο λιγότερη είναι η ατομική μας συμμετοχή – αλλά από έναν αριθμό ατόμων και μετά η επίδοση φτάνει σ’ ένα επίπεδο πέραν του οποίου δε μειώνεται πλέον. Σε αυτή την περίπτωση δεν έχει πια σημασία αν η ομάδα αποτελείται από 20 ή 100 άτομα, εφόσον έχουμε φτάσει στο μέγιστο επίπεδο οκνηρίας.
Μέχρις εδώ όλα είναι ξεκάθαρα. Γιατί όμως ακούμε εδώ και πολλά χρόνια να επαναλαμβάνουν ότι οι ομάδες είναι καλύτερες από τους μοναχικούς πολεμιστές; Από πού έρχεται αυτή η ιδέα; Ίσως από την Ιαπωνία. Πριν από τριάντα χρόνια οι Ιάπωνες πλημμύριζαν τις διεθνείς αγορές με τα προϊόντα τους. Μελετώντας προσεκτικότερα αυτό το βιομηχανικό θαύμα, οι οικονομολόγοι διαπίστωσαν ότι τα γιαπωνέζικα εργοστάσια ήταν οργανωμένα σε ομάδες. Αντιγράψαμε, λοιπόν, αυτό το μοντέλο – με μέτρια επιτυχία. Αυτό που λειτουργούσε τέλεια στην Ιαπωνία (συμμερίζομαι την άποψη ότι η κοινωνική τεμπελιά δεν είναι και τόσο διαδεδομένη στους Γιαπωνέζους) δεν μπορούσε να αναπαραχθεί στην ίδια κλίμακα από Αμερικανούς ή Ευρωπαίους με εντελώς διαφορετική νοοτροπία. Σ’ εμάς έχει αποδειχθεί ότι οι ομάδες λειτουργούν καλύτερα όταν αποτελούνται από άτομα με διαφορετικές ικανότητες και διαφορετική εξειδίκευση. Πράγμα λογικό, εφόσον η συμβολή και η ικανότητα καθενός αναγνωρίζονται εύκολα μέσα σ’ αυτές τις ομάδες.
Η κοινωνική τεμπελιά έχει ενδιαφέρουσες συνέπειες. ‘Όταν είμαστε σε ομάδα, γινόμαστε φειδωλοί όχι μόνο σε προσπάθειες αλλά και σε ευθύνες. Κρυβόμαστε πίσω από τις συλλογικές αποφάσεις. Το φαινόμενο ονομάζεται μεταβίβαση ευθύνης.
Για τον ίδιο λόγο οι ομάδες έχουν την τάση να παίρνουν περισσότερα ρίσκα απ’ ό, τι τα μεμονωμένα άτομα, τάση που ονομάζουμε ολίσθηση προς το ρίσκο (στα αγγλικά risky shift). Είναι αποδεδειγμένο ότι οι ομαδικές συζητήσεις οδηγούν σε αποφάσεις πιο ριψοκίνδυνες από όσο θα ήταν αν ο καθένας αποφάσιζε για τον εαυτό του. «Αρνούμαι να αναλάβω όλη την ευθύνη αν τα πράγματα πάρουν άσχημη τροπή». Η ολίσθηση προς το ρίσκο είναι επικίνδυνη στους κόλπους μεγάλων επιχειρήσεων και ταμείων ασφάλισης, εκεί όπου διακυβεύονται δισεκατομμύρια, αλλά και στον στρατό όπου ομάδες μπορούν να αποφασίσουν την προσφυγή σε πυρηνικά όπλα.
Συμπέρασμα: Οι άνθρωποι έχουν διαφορετική συμπεριφορά όταν είναι σε ομάδα και διαφορετική όταν είναι μόνοι (αλλιώς δε θα υπήρχαν ομάδες). Είναι δυνατόν να διορθώσουμε τα μειονεκτήματα των ομάδων βελτιώνοντας την ορατότητα των ατομικών προσπαθειών.
Η τέχνη της καθαρής σκέψης
ΡΟΛΦ ΝΤΟΜΠΕΛΛΙ
Εικόνα: Head coach Chris O’Brien led the Australian men’s four team to Olympic silver at London 2012 ©Getty Images
