27 Αυγ Η εκθαμβωτική λάμψη της βλακείας (ESTHER VILAR) | Μέρος Β’
Βλακεία; Ναι. Κάθε φορά που σ’ αυτό το βιβλίο θα αναφέρω την ευφυΐα ή το αντίθετό της, τη βλακεία, αυτή η έννοια πρέπει να γίνεται αντιληπτή με το σύγχρονο νόημά της. Tο 1938 ο Λούι Λίον Θέρστοουν διατύπωσε την έννοια των πρωτογενών παραγόντων, οι οποίοι συνιστούν την ευφυΐα του ανθρώπου -και συγκεκριμένα τη γλωσσική κατανόηση, την συνειρμική ικανότητα, την αριθμητική ευχέρεια, την αντίληψη του χώρου, τη μνήμη, την ταχύτητα αντίληψης και την επαγωγική σκέψη. Πρόκειται για μια άποψη που στην εποχή των υπολογιστών δεν μπορεί πια να σταθεί. Σε όλες αυτές τις ικανότητες οι μηχανές είναι πια καλύτερες από μας: Καταλαβαίνουν γρηγορότερα, συνδυάζουν πολύ πιο έξυπνα. υπολογίζουν με πολύ μεγαλύτερη ακρίβεια, αναζητούν πολύ πιο αξιόπιστα, θυμούνται με μεγάλη ακρίβεια και συμπεριφέρονται πολύ πιο λογικά από τους ανθρώπους. Αν ακολουθούσαμε την κλασική έννοια περί ευφυΐας, τότε θα διαπιστώναμε ότι δεν έχουν μείνει πια έξυπνοι άνθρωποι στη Γη -για να μη μιλήσουμε για το απλό γεγονός ότι η ίδια η ανθρώπινη ευφυΐα θα ήταν ουσιαστικά περιττή.
Στη σημερινή εποχή, θα ήταν πολύ πιο λειτουργικός ένας ορισμός της ευφυίας που θα έφερνε τους ανθρώπους σε προνομιακή θέση απέναντι στους υπολογιστές σε έναν τουλάχιστον τομέα, σε κάτι δηλαδή που δε θα μπορεί να μετρηθεί με ακρίβεια, ούτε να εκφραστεί πειστικά με τη μορφή κάποιου «δείκτη ευφυΐας». Τέτοιοι τομείς θα μπορούσαν να είναι απ’ τη μια η φαντασία (παραστατική ικανότητα, νοητική δημιουργικότητα, εφευρετικότητα, αφαιρετική σκέψη) και απ’ την άλλη η ευαισθησία (συναισθηματική οξύτητα, κατανόηση, ένστικτο, συμπόνια, διακριτικότητα). Απλοποιώντας τα πράγματα, μπορούμε να πούμε ότι αυτές οι ιδιότητες είναι αναγνωρίσιμες στο βαθμό πρωτοτυπίας, δημιουργικότητας και χιούμορ που χαρακτηρίζει κάποιο συγκεκριμένο πρόσωπο, και -με δεδομένο ότι, λόγω ευαισθησίας, αυτό το συγκεκριμένο άτομο μπορεί να επιχειρήσει την κατανόηση άλλων προσώπων- στον βαθμό του σεβασμού, της έγνοιας και της ανεκτικότητας που δείχνει απέναντί τους. Αντί λοιπόν να μιλάμε για βαθμούς ευφυΐας, καλό θα ήταν να μιλάμε σήμερα μάλλον για όγκο ευφυίας.
Αν θεωρήσουμε ότι ισχύει o τύπος:
ευφυΐα = φαντασία + ευαισθησία
τότε μπορούμε να πούμε ότι βλακεία είναι το ακριβώς αντίθετο. Θα μπορούσε να την ορίσει κανείς ως έλλειψη φαντασίας (λειψή παραστατική ικανότητα και νοητική δημιουργικότητα, έλλειψη εφευρετικότητας, ανικανότητα αφαιρετικής σκέψης) και έλλειψη ευαισθησίας (έλλειψη αυθορμητισμού και διακριτικότητας, ψυχρότητα, παχυδερμισμός). Σύμφωνα με τα παραπάνω, βλάκας θα μπορούσε να θεωρηθεί ο μη πρωτότυπος, o μη δημιουργικός, o στερούμενος της αίσθησης του χιούμορ και, σε συνάφεια με τους άλλους -με τους οποίους λόγω έλλειψης ευαισθησίας του είναι αδύνατον να συμπάσχει- o απαθής, o ασεβής και o μισαλλόδοξος. H βλακεία δεν πρέπει πια να συγχέεται με την άγνοια: Η μόρφωση (γνώση) αγοράζεται, η ευφυΐα όχι. Υπό αυτή την έννοια, μπορεί κάποιος που έχει φτάσει στις ανώτερες βαθμίδες της κοινωνίας μας και απολαμβάνει φήμη και πλούτο -κάποιος σπουδαίος επιχειρηματίας ή διάσημος χειρουργός, ένας πετυχημένος επιστήμονας- να είναι κατά βάση ηλίθιος, ενώ κάτω από ορισμένες συνθήκες μπορεί πίσω από κάποιον αποτυχημένο να κρύβεται μια άνω του μέσου όρου ευφυΐα. Απ’ όλα αυτά δεν θα πρέπει να βγάλουμε το βιαστικό συμπέρασμα ότι όλοι οι παρακατιανοί χαρακτηρίζονται από περίσσεια φαντασίας και ευαισθησίας κι ότι στους τομείς αυτούς ξεπερνούν κατά πολύ τους ιεραρχικά ανωτέρους τους. Η σκληρή πραγματικότητα είναι ότι πολλοί απ’ αυτούς δεν επιθυμούν τίποτα άλλο πέρα από την αντιστροφή των όρων. Ωστόσο, στην αξιολόγηση των ανθρώπων θα πρέπει τα κριτήρια της ποιότητας να εφαρμόζονται ρητά μόνο εκεί όπου o αξιολογούμενος είχε ή δεν είχε τη δυνατότητα να συμπεριφερθεί με τον άλφα ή με τον βήτα τρόπο: Και επειδή οι φτωχοί δεν έχουν κατά κανόνα δυνατότητα επιλογής, όταν τους κρίνουμε είναι σαν να τους προσάγουμε σε μια δίκη χωρίς μάρτυρες.
Μπορούμε άρα βάσιμα να υποθέσουμε ότι στα αποκαλούμενα κατώτερα στρώματα δεν είναι λίγοι αυτοί που πάσχουν από έλλειψη φαντασίας και ευαισθησίας. Για τα μεσαία μπορούμε να έχουμε τουλάχιστον βάσιμες υποψίες. Για τα ανώτερα όμως στρώματα μπορούμε, όπως θα δούμε, να παρουσιάσουμε απτές αποδείξεις.
Υπάρχουν μάλιστα κάποιοι που υποθέτουν ότι υπάρχει σοβαρή έλλειψη φαντασίας ακόμη και στο ανώτατο επίπεδο: «Αγαπημένε μου Θεούλη» γράφει η μικρή Μάργκο σ’ ένα γράμμα απ’ αυτά που συγκέντρωσαν στο βιβλίο τους Γράμματα παιδιών στον Θεό οι αμερικανοί συγγραφείς Έρικ Μάρσαλ και Στιούαρτ Χαμπλ, «ο μπαμπάς μου είναι πολύ έξυπνος. Δεν του ζητάς να σε βοηθήσει;».
Η εκθαμβωτική λάμψη της βλακείας
Εστέρ Βιλάρ
Εικόνα: https://www.learning-mind.com/wp-content/uploads/2016/05/what-is-emotional-intelligence.jpg
Μέρος Α’ :http://www.lecturesbureau.gr/1/what-is-stupidity-part-a-928/
