19 Μαρ Ενεργητική ανοσοποίηση – Εμβολιασμός (ΙΩΣΗΦ ΠΑΠΑΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣ)
Ενεργητική ανοσοποίηση – Εμβολιασμός
Βασικές έννοιες
- Επαγωγή προστατευτικής ανοσολογικής απόκρισης και ανοσολογικής μνήμης
- Γρήγορη και αποτελεσματική ανοσοαπόκριση σε επόμενη έκθεση στον παθογόνο μικροοργανισμό
- Χρησιμοποιούμενα ανοσογόνα: αδρανοποιημένοι, ζώντεςεξασθενημένοι μικροοργανισμοί, τμήματα των μικροοργανισμών, τοξοειδή
- Χρησιμοποίηση ενισχυτικών της ανοσοαπόκρισης
- Επίτευξη ατομικής αλλά και συλλογικής ανοσίας (ανοσία της αγέλης)
Συλλογική ανοσία
- Αύξηση του αριθμού των εμβολιασμένων ενός πληθυσμού περιορίζει τη μετάδοση της λοίμωξης (herd immunity)
- Όσο μεγαλύτερη είναι η μολυσματικότητα ενός μικροοργανισμού (ιός της ιλαράς), τόσο μεγαλύτερο είναι το απαιτούμενο ποσοστό εμβολιασμού στον πληθυσμό για την επίτευξη συλλογικής ανοσίας
Χαρακτηριστικά ιδανικού εμβολίου
- Χαμηλό κόστος
- Σταθερότητα σε υψηλές θερμοκρασίες
- Αποτελεσματικότητα ακόμα και μετά από χορήγηση μιας δόσης
- Κάλυψη πολλαπλών νοσημάτων
- Χορήγηση μέσω των βλεννογόνων
- Δυνατότητα χορήγησης σε πολύ μικρή ηλικία
Είδη Εμβολίων
Εμβόλια με ολόκληρους μικροοργανισμούς
- Εξασθενημένοι
- Αδρανοποιημένοι
- Εμβόλια με απομονωμένα μακρομόρια
- Πολυσακχαριτικό βακτηριακό έλυτρο
- Τοξοειδή
- Ανασυνδυασμένες πρωτείνες
- Εμβόλια με γενετικά τροποποιημένους φορείς
- Εμβόλια DNA
- Εμβόλια αντιιδιοτυπικά
Εμβόλια με εξασθενημένους μικροοργανισμούς
- Εξασθένηση μικροοργανισμών (ιών ή βακτηρίων): απώλεια της λοιμογονικότητάς τους, αλλά διατήρηση της ικανότητας ανάπτυξής τους μέσα στον οργανισμό που ενοφθαλμίσθηκαν
- Καλλιέργεια υπό μη φυσιολογικές για αυτό συνθήκες και επιλογή των μεταλλαγμένων μορφών, που έχουν προσαρμοστεί και αναπτύσσονται καλύτερα σε αυτές τις συνθήκες
- BCG (Bacillus Calmette-Guerin): εξασθενημένο στέλεχος του Mycobacterium bovis, ύστερα από καλλιέργειά του παρουσία χολής
- Sabin: εξασθενημένος ιός πολυομυελίτιδας, ύστερα από καλλιέργειά του σε νεφρικά επιθηλιακά κύτταρα πιθήκου
Πλεονεκτήματα
- Συνήθως χορήγηση μιας μόνο δόσης (λόγω αυξημένης ανοσογονικότητας και παραγωγής μνημονικών κυττάρων)
- Επαγωγή χυμικής και κυτταρικής ανοσίας
Μειονεκτήματα
- Μειωμένη σταθερότητα
- Πιθανότητα μεταστροφής στη λοιμογόνο μορφή
Εμβόλια με αδρανοποιημένους μικροοργανισμούς
- Αδρανοποίηση μικροοργανισμών: επεξεργασία με θέρμανση ή χημικά μέσα (φορμαλδεύδη, αλκυλιωτικοί παράγοντες), ώστε να χάσουν την ικανότητα πολλαπλασιασμού τους μέσα στον ξενιστή
- Διατήρηση μόνο της αντιγονικότητας
Πλεονεκτήματα
- Σταθερότητα
- Μη δυνατότητα μεταστροφής στη λοιμογόνο μορφή
Μειονεκτήματα
- Απαραίτητη η χορήγηση πολλών αναμνηστικών δόσεων
- Επαγωγή κυρίως της χυμικής ανοσίας
Εμβόλια με απομονωμένα μακρομόρια Πολυσακχαριδικό έλυτρο
Μηχανισμός δράσης: επαγωγή αντισωμάτων, που καλύπτουν το έλυτρο των βακτηρίων και οδηγούν στη φαγοκυττάρωσή τους από τα ουδετερόφιλα και τα μακροφάγα (έναντι Streptococcus pneumoniae, Neisseria meningitidis και Haemophilus influenzae ορότυπου b).
Μειονέκτημα:
- Διέγερση μόνο Β-λεμφοκυττάρων
- Παραγωγή κυρίως IgM και (σε μικρό βαθμό) IgG αντισωμάτων
- Μειωμένη παραγωγή μνημονικών κυττάρων
Αντιμετώπιση:
- Σύζευξη του πολυσακχαρίτη με πρωτεΐνη φορέα
- Διέγερση βοηθητικών T-κυττάρων
- Παραγωγή IgM και IgG αντισωμάτων & μνημονικών κυττάρων (Πολυσακχαρίτης του ελύτρου H. influenzae b + τοξοειδές του τετάνου)
Εμβόλια με απομονωμένα μακρομόρια Τοξοειδή
- Τοξοειδές: αδρανοποιημένη με φορμαλδεύδη βακτηριακή εξωτοξίνη
- Μηχανισμός δράσης: παραγωγή αντισωμάτων έναντι του τοξοειδούς, που συνδέονται με την τοξίνη και εξουδετερώνουν τη δράση της
- Εμβόλια έναντι διφθερίτιδας και τετάνου
Άλλα είδη εμβολίων
- Ανασυνδιασμένες πρωτεϊνες (HBV, HPV)
- Γενετικά τροποποιημένοι φορείς
- DNA
- Αντιιδιοτυπικά εμβόλια
Ανοσοποίηση
- Ενεργητική διαδικασία μέσω έκθεσης σε ξένο αντιγόνο
- Φυσική (λοίμωξη)
- Τεχνητή (εμβολιασμός)
- Παθητική διαδικασία μέσω χορήγησης έτοιμων αντισωμάτων
- Φυσική (μεταφορά αντισωμάτων από μητέρα στο έμβρυο)
- Τεχνητή (χορήγηση αντισωμάτων)
Παθητική ανοσοποίηση
Μεταφορά προσχηματισμένων αντισωμάτων σε ένα άτομο
- Φυσική: μεταφορά μητρικών αντισωμάτων στο έμβρυο μέσω του πλακούντα ή του μητρικού γάλακτος
- Τεχνητή: παρεντερική χορήγηση αντισωμάτων ανθρώπινης ή ζωικής προέλευσης
Παθητική ανοσοποίηση – Ενδείξεις
- Συγγενείς ή επίκτητες διαταραχές των Β-κυττάρων
- Κίνδυνος επιπλοκών στην έκθεση στον λοιμογόνο παράγοντα, έστω και με την μορφή εμβολίου
- Ανάγκη άμεσης προστασίας ατόμου όταν δεν υπάρχουν τα χρονικά περιθώρια για την ενεργητική ανοσοποίησή του
- Προστασία από δηλητήρια (π.χ. δήγματα φιδιών ή εντόμων)
- Προστασία από νοσήματα για τα οποία δεν υπάρχουν ασφαλή εμβόλια (π.χ. RSV)
Παθητική ανοσοποίηση – Παρενέργειες
- Αντίδραση υπερευαισθησίας τύπου ΙΙΙ: Παραγωγή IgΜ και IgG αντισωμάτων έναντι του χορηγηθέντος αντισώματος και δημιουργία ανοσοσυμπλεγμάτων, που ενεργοποιούν το συμπλήρωμα και εναποτίθενται στους ιστούς
- Γενικευμένη αναφυλακτική αντίδραση: Παραγωγή IgE αντισωμάτων έναντι του χορηγηθέντος αντισώματος και δημιουργία ανοσοσυμπλεγμάτων, που προκαλούν αποκοκκίωση των μαστοκυττάρων
Ιωσήφ Παπαπαρασκευάς, Βιοπαθολόγος
Αναπληρωτής Καθηγητής Εργαστήριο Μικροβιολογίας
Ιατρική Σχολή ΕΚΠΑ
ΠΗΓΗ: https://eclass.uoa.gr/
Εικόνα: https://www.popularmechanics.com/technology/gadgets/reviews/g165/101-gadgets-that-changed-the-world/
