18 Απρ Όταν μια ομάδα δεν παίζει καλά σαν σύνολο, και η δράση της θρυμματίζεται σε σκόρπιες ατομικές ενέργειες τότε το σύνολο διαλύεται . (SIMON CRITCHLEY)
ΤΙ ΣΚΕΦΤΟΜΑΣΤΕ όταν σκεφτόμαστε το ποδόσφαιρο; Το ποδόσφαιρο αφορά ένα σωρό πράγματα, ένα σωρό περίπλοκα, αντιφατικά και αντικρουόμενα πράγματα: τη μνήμη, την ιστορία, τον τόπο, την κοινωνική τάξη, το φύλο σε όλες τις ανήσυχες παραλλαγές του (τον ανδρισμό, αλλά ολοένα και περισσότερο και τη θηλυκότητα), την οικογενειακή ταυτότητα, τη φυλετική ταυτότητα, την εθνική ταυτότητα, τη φύση των ομάδων, των ομάδων τόσο των ποδοσφαιριστών όσο και των οπαδών, και τη συχνά βίαιη αλλά ενίοτε ειρηνική σχέση της δικής μας ομάδας με άλλες ομάδες, που υποκρύπτει και κάποια εκτίμηση.
Σαφώς το ποδόσφαιρο είναι ένα παιχνίδι τακτικής. Απαιτείται πειθαρχία και αδιάκοπη προπόνηση για τη διατήρηση της φυσικής κατάστασης των ποδοσφαιριστών, αλλά -κυρίως- για την επίτευξη και τη διατήρηση του σχήματος της ομάδας. Η ομάδα είναι ένα πλέγμα, ένας δυναμικός σχηματισμός, ένας ιστός κινούμενων δεσμών που αλλάζουν αδιάκοπα, ενώ ταυτόχρονα προσπαθεί να κρατήσει το σχήμα της, να διατηρήσει τη μορφή της. Η ομάδα είναι μια κινητή μεταβαλλόμενη μορφή, που τίθεται αντιμέτωπη με μια άλλη μορφή, της αντίπαλης ομάδας. Σκοπός του σχήματος μιας ομάδας -ανεξάρτητα από την κατοχή της μπάλας, ανεξάρτητα από το αν παίζει επιθετικά ή αμυντικά- είναι η κατοχή και ο έλεγχος του χώρου. Η ποδοσφαιρική ομάδα οφείλει να είναι οργανωμένη όπως ένα μικρό στράτευμα: μια συμπαγής, ενοποιημένη, κινητή και επιδέξια δύναμη, με ξεκάθαρη ιεραρχική δομή. Όπως έχουν ήδη πει πολλοί άλλοι στο παρελθόν, το ποδόσφαιρο αποτελεί συνέχεια του πολέμου με άλλα μέσα, ωστόσο τα μέσα του ποδοσφαίρου είναι σαφώς φιλοπόλεμα: σκοπός είναι η νίκη (και ορισμένες φορές η ηρωική ήττα).
Όπως είπε και ο Μπιλ Σάνκλυ -το ίνδαλμα των παιδικών μου χρόνων και θρυλικός προπονητής της Λίβερπουλ μεταξύ 1959 και 1974- το ποδόσφαιρο αφορά ορισμένα βασικά πράγματα: το κοντρόλ της μπάλας και την πάσα, το κοντρόλ και την πάσα, διαρκώς. Όταν το κοντρόλ και η πάσα συνδυάζονται με την κίνηση και την ταχύτητα, ώστε, ύστερα από κάθε πάσα, να παρουσιάζονται δύο ή τρεις επιλογές στον παίκτη που έχει την μπάλα, στο τέλος η ομάδα που έχει την μπάλα θα σκοράρει. Και όποιος σκοράρει τα περισσότερα γκολ κερδίζει. Τόσο απλά. Όμως, όπως είπε και ο αείμνηστος, σπουδαίος Γιόχαν Κρόιφ, «το να παίζεις ποδόσφαιρο είναι απλό, αλλά το να παίζεις απλό ποδόσφαιρο είναι ό,τι πιο δύσκολο».
Σε αντίθεση με αθλήματα όπως το γκολφ και το τένις ή ακόμα και το μπέιζμπολ, το κρίκετ και το μπάσκετ, το ποδόσφαιρο δεν είναι ατομικιστικό. Αν και αναμφίβολα διαθέτει ένα σύστημα προώθησης διασημοτήτων όπου οι ποδοσφαιριστές απαιτούν και αγωνίζονται για όλο και μεγαλύτερη οικονομική αυτονομία, το ποδόσφαιρο δεν αφορά μόνο κάποιους συγκεκριμένους ποδοσφαιριστές, όσο χαρισματικοί και αν είναι. Αφορά την ομάδα. Το ποδόσφαιρο είναι ουσιαστικά συνεργατικό. Αφορά την κίνηση μεταξύ ποδοσφαιριστών που παίζουν μαζί και παίζουν σε συνεργασία και για χάρη ο ένας του άλλου, και αποτελούν τον κινητό χωρικό ιστό μιας ομάδας. Βέβαια, μια ομάδα μπορεί να αποτελείται από πραγματικά χαρισματικούς ατομικά ποδοσφαιριστές, όπως η Μπαρτσελόνα, ή από λιγότερο χαρισματικούς ατομικά ποδοσφαιριστές, που λειτουργούν συνεργατικά σαν ενιαίο σύνολο, μια αποτελεσματική μονάδα αυτο-οργάνωσης όπου ο κάθε ποδοοφαιριστής γνωρίζει ακριβώς ποιον ρόλο διαδραματίζει στον συνολικό σχηματισμό της ομάδας.
Δεν είναι τυχαίο πως όταν ο Ζαν-Πολ Σαρτρ ασχολήθηκε με τη φύση της οργάνωσης, στράφηκε στο ποδόσφαιρο. Η ελεύθερη δράση ή ενέργεια -εκείνο που ο Σαρτρ αποκαλεί «πράξη»- του κάθε ποδοσφαιριστή υποτάσσεται στην ομάδα, στην οποία ενσωματώνεται και ταυτόχρονα την υπερβαίνει, ενώ η συλλογική δράση της ομάδας επιτρέπει τη βελτίωση της ατομικής δράσης μέσω της απορρόφησής της στην οργανωτική δομή της ομάδας. Εκείνο που συμβαίνει σε μια οργανωμένη ομάδα είναι η αδιάλειπτη διαλεκτική ανάμεσα στη συλλογική, συνολική δράση της ομάδας και στις υποστηρικτικές, ευδόκιμες ατομικές ενέργειες των ποδοσφαιριστών, που αποκτούν υπόσταση μόνο μέσα από την ομάδα. Ο Σαρτρ εστιάζει την προσοχή του στον τρόπο με τον οποίο μια οργάνωση μορφοποιεί τη σχέση μεταξύ ατομικής και συλλογικής δράσης από τη διαρκώς μεταβαλλόμενη δυναμική μορφή μιας ποδοσφαιρικής ομάδας. Οι ατομικές κινήσεις κάθε ποδοσφαιριστή προκαθορίζονται από τον ρόλο του -ώστε να είναι καλός τερματοφύλακας, αξιοπρεπής κεντρικός αμυντικός, μέσος ή οτιδήποτε-, όμως αυτές οι ατομικές λειτουργίες οδηγούν στην εξύψωση και στην υπέρβαση μέσα από τη συνεργατική, δημιουργική πρακτική μιας ομάδας που παίζει καλά σαν σύνολο. Όταν μια ομάδα δεν παίζει καλά σαν σύνολο, τότε η συλλογική δράση θρυμματίζεται σε σκόρπιες ατομικές ενέργειες και το σύνολο διαλύεται, οι ποδοσφαιριστές αλληλοκατηγορούνται και οι οπαδοί στρέφονται κατά συγκεκριμένων ποδοσφαιριστών. Πρόκειται για μια άσχημη κατάσταση, από κάθε άποψη.
Φυσικά, ο συναισθηματισμός αυτός φαντάζει γελοίος εξαιτίας της τεράστιας και ολοένα αυξανόμενης επιρροής του χρήματος στο ποδόσφαιρο, όπου οι ποδοσφαιριστές ενθαρρύνονται -ή σε πολλές περιπτώσεις υποχρεώνονται- από τους άπληστους ατζέντηδές τους να συμπεριφέρονται σαν μισθοφόροι, οι σύλλογοι γίνονται το αγαπημένο παιχνιδάκι των υπερ-πλούσιων και ισχυρών η λατρεία των οπαδών αποτιμάται άπληστα σε χρήμα και η αφοσίωσή τους θεωρείται δεδομένη ανεξαρτήτως περιστάσεων. Και εδώ εντοπίζεται ίσως η βασικότερη και πιο ουσιαστική αντίφαση του ποδοσφαίρου: η μορφή του είναι η συλλογικότητα, ο σοσιαλισμός, η κοινωνικότητα και η συνολική δράση των ποδοσφαιριστών και των οπαδών, ωστόσο το υλικό υπόστρωμά του είναι το χρήμα.
Παρ’ όλ’ αυτά, εξακολουθώ να επιμένω ότι το ποδόσφαιρο δεν είναι μόνο αυτό. Είναι πολύ περισσότερα. Επικαλούμαι ξανά τον Κρόιφ: “Γιατί να μην μπορείς να νικήσεις ένα πλουσιότερο σύλλογο; Δεν έχω δει ποτέ μου έναν σάκο με λεφτά να σκοράρει”. Ίσως εκείνο που μας ενώνει, ως θεατές και εραστές του παιχνιδιού, είναι η ταυτόχρονη αλήθεια και αναλήθεια της άποψης του Κρόιφ.
…
Από την άλλη, το ποδόσφαιρο χρειάζεται μια ποιητική ερμηνεία, που εστιάζει περισσότερο στη μορφή, σε μια προσπάθεια ανάδειξης της συχνά έντοκης και βαθιά συγκινητικής ομορφιάς του. Όπως λέει ο Αργεντινός προπονητής Μαρσέλο Μπιέλσα (πηγή έμπνευσης για κάποιους, όπως για τον προπονητή της Τόττεναμ Μαουρίτσιο Ποκεττίνο, και παρανοϊκά ευφυής για άλλους), η ουσία του ποδοσφαίρου είναι μια χειρονομία στην υπηρεσία της ομορφιάς. Το βέβαιο είναι ότι υπάρχει ομορφιά στο ποδόσφαιρο: η ομορφιά των ποδοσφαιριστών, του έντονα πράσινου χλοοτάπητα με τις σαφείς, γεωμετρικές, λευκές γραμμές που το διατρέχουν η ομορφιά των διαρκώς μεταβαλλόμενων σχηματισμών, των συνδυασμένων, συναρμοσμένων κινήσεων, των δυναμικών πλεγμάτων και των κομβικών σχηματισμών στον αγωνιστικό χώρο· και η ομορφιά των πανό και των σημαιών που κυματίζουν οι οπαδοί, όπως και του ήχου, της έντασης και του ρυθμού των τραγουδιών τους. Επιπλέον, υπάρχει και χάρη, μια αβίαστη και κατά καιρούς αθέλητη κίνηση και κομψότητα. Προφανώς σκέφτομαι έναν ποδοσφαιριστή σαν τον Ζινεντίν Ζιντάν, ειδικά όπως εμφανίζεται στην υπέροχη ταινία των Φιλίπ Παρρενό και Ντάγκλας Γκόρντον του 2006, αλλά και την εκπληκτική άνεση και κίνηση ποδοσφαιριστών όπως ο Ρομπέρτο Μπάτζιο, ο Πάολο Μαλντίνι, ο Τιερρύ Ανρύ, ο Αντρέα Πίρλο ή ο Αντρες Ινιέστα. Όμως σκέφτομαι επίσης και τη λιτή χάρη με την οποία μπορεί να κινείται μία ολόκληρη ομάδα, όπως, για παράδειγμα, η Γερμανία στη διάρκεια του πρώτου ημιχρόνου της Destruktion της Βραζιλίας με 7-1, στο Μουντιάλ του 2014. Το πιο εντυπωσιακό στοιχείο στην τελευταία περίπτωση ήταν η απλότητα του γερμανικού παιχνιδιού: κοντρόλ και πάσα, κοντρόλ και πάσα, κίνηση στον χώρο, υποδοχή της μπάλας, σουτ, γκολ.
ΤΙ ΣΚΕΦΤΟΜΑΣΤΕ ΟΤΑΝ ΣΚΕΦΤΟΜΑΣΤΕ
ΤΟ ΠΟΔΟΣΦΑΙΡΟ
SIMON CRITCHLEY
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΤΑΚΗ
Εικόνα: https://gr.pinterest.com/pin/339388521904941109/
