08 Μαρ Κατά τον Αριστοτέλη η δικαιοσύνη αφορά μόνο τη σχέση μας με τους άλλους και αποτελεί ύψιστη ηθική αρετή
Κατά τον Αριστοτέλη, τη λέξη “δικαιοσύνη” καλό είναι να τη χρησιμοποιούμε ως μία ηθική αρετή (ύψιστη ηθική αρετή).
Αν θέλουμε να πούμε ότι κάτι είναι δίκαιο, ότι έχει δηλαδή την ιδιότητα του ότι είναι αγαθό, είναι σωστό, έχει γίνει σωστά, αυτό θα το λέμε δίκαιο. Κι όταν θέλουμε να μιλήσουμε για την πράξη της δικαιοσύνης, μπορούμε να χρησιμοποιούμε τον όρο δικαιοπραγία ‒ δικαιοπραγοῦσι είναι το ρήμα. Και ότι το αντίθετο της δικαιοσύνης είναι η αδικία· τίποτ’ άλλο.
Ποια είναι η βασική έγνοια του Αριστοτέλη στα πρώτα χωρία ‒στα πρώτα κεφάλαια‒ του βιβλίου για τη δικαιοσύνη; Είναι, στην πραγματικότητα, ν’ αποστασιοποιηθεί απ’ τη χρήση του όρου όπως γίνεται στα πλατωνικά έργα ‒ στους πλατωνικούς διαλόγους. Και ποια ήταν αυτή η χρήση; Είναι αυτό που ο Αριστοτέλης ονομάζει “η δικαιοσύνη ως όλον” ‒ η ὅλη δικαιοσύνη.
Δηλαδή; δηλαδή, αυτό που πιστεύουμε κι εμείς ‒στην καθημερινή χρήση τουλάχιστον του όρου‒ που χρησιμοποιούμε τις λέξεις “δίκαιο” και “άδικο” με μια τεράστια ευρύτητα, για μια τεράστια γκάμα πραγμάτων.
Σας δίνω παραδείγματα. Λέμε: “αυτός μου έκανε κάτι άδικο, με αδίκησε” πρώτη περίπτωση. Αλλά λέμε και: “αυτός αδίκησε τον εαυτό του· ενώ ήταν ταλαντούχος, ήταν τεμπέλης ‒ αδίκησε τον εαυτό του.”
Άρα, χρησιμοποιούμε την έννοια της δικαιοσύνης και για πράγματα που αφορούν εμάς τους ίδιους και για πράγματα που αφορούν τις σχέσεις μας με τους άλλους, σαν να ήταν το ίδιο πράγμα· ή σαν να ήταν η δικαιοσύνη κάτι που συμβαίνει μέσα μου, σαν να είναι μία σχέση ανάμεσα σε διάφορες πλευρές του εαυτού μου ‒ κάπως έτσι το σκεφτόταν ο Πλάτωνας.
Ή λέμε, για παράδειγμα: ό,τι έχει ηθική αξία, έχει καταγραφεί στους νόμους και άρα, στην πραγματικότητα, ό,τι είναι δίκαιο, είναι αυτό που λένε οι νόμοι. Άρα ‒ υπό μία έννοια‒ η δικαιοσύνη είναι ζήτημα νομιμότητας, ζήτημα Συντάγματος, ζήτημα δικαστών· δηλαδή ανάγουμε τη δικαιοσύνη στο πολιτικό επίπεδο. Και αν οι νόμοι καλύπτουν το σύνολο της ανθρώπινης ζωής και το σύνολο των ανθρώπινων σχέσεων, υπ’ αυτήν την έννοια πάλι, η δικαιοσύνη είναι κάτι που αφορά οτιδήποτε κάνουμε.
Ο Αριστοτέλης θέλει να μας απομακρύνει από αυτή την τόσο ευρεία χρήση του όρου και θέλει να ονομάσει δικαιοσύνη κάτι πολύ πολύ συγκεκριμένο. Και τι κάνει λοιπόν; Λέει, δικαιοσύνη θα είναι κάτι που αφορά μόνο τις σχέσεις μας με τους άλλους, όχι τη σχέση με τον εαυτό μου.
Πώς το λέει αυτό; Το λέει με μια όμορφη διατύπωση· λέει, στο τρίτο χωρίο από αυτά που σας έχω δώσει, ότι η δικαιοσύνη είναι μια αρετή πρὸς ἕτερον- όχι πρὸς ἑαυτὸν· πρὸς ἕτερον ‒ αφορά τη σχέση μου με τους άλλους.
Αν δεν λάβω υπόψη μου πώς μεταχειρίζομαι τους άλλους ‒πώς στέκομαι απέναντί τους‒, τότε δεν μπορώ να καταλάβω αν κάποιος είναι δίκαιος ή άδικος απλώς κοιτώντας πώς σχετίζεται με τον εαυτό του.
Τρόπον τινά, έχει τέτοια εξάρτηση η δικαιοσύνη από τις σχέσεις μας με τους άλλους, που θα μπορούσε να πει κανείς ότι είναι ἀλλότριον ἀγαθὸν, δηλαδή ένα αγαθό των άλλων ή ξένο ως προς εμένα.
Προφανώς η δικαιοσύνη δικιά μου είναι ‒διότι είναι δική μου ηθική αρετή‒, είναι κάτι που χαρακτηρίζει εμένα, αλλά νοιάζεται για τον άλλον, ως εάν ο άλλος να είναι αγαθό για μένα.
Ή το τι συμβαίνει στον άλλον να είναι κάτι που πρέπει να λάβω πολύ σοβαρά υπόψη μου, για να δω ποια αγαθά δικαιούμαι εγώ ο ίδιος. Άρα, στο μυαλό του Αριστοτέλη η δικαιοσύνη θα είναι ένα αγαθό πρὸς ἕτερον· το πιο σημαντικό αγαθό πρὸς ἕτερον, σύμφωνα με όσα έχουμε μάθει μέχρι τώρα.
Παύλος Κόντος , Καθηγητής
Βάσια Βεργούλη , Υποψήφια Διδάκτορας
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΙΚΗ ΗΘΙΚΗ
ΠΗΓΗ : mathesis.cup.gr
EIKONA : pinterest.com/pin/155303887786166343/
ARTIST : Najeebah Al-Ghadban