27 Δεκ Οι επτά ανδρικές ιδιότητες (ALON GRATCH) | Μέρος Γ’
Η τέταρτη ανδρική ιδιότητα, ο Εγωκεντρισµός (Κοίτα µε, άκουσέ µε, άγγιξέ µε, νιώσε µε), προέρχεται άµεσα, ή είναι αποτέλεσµα της ανδρικής ανασφάλειας. Το να γνωρίσει κανείς ότι είναι άνδρας δεν είναι αρκετό για να προστατευτεί από τις ευαίσθητες επιθυμίες του – χρειάζεται να το αποδεικνύει συνεχώς στον εαυτό του. Αλλά, ούτε κι αυτό είναι αρκετό: Έχει ανάγκη να το δείχνει συνεχώς και δραστήρια σ’ όλο τον κόσµο.
Είναι φανερό ότι οι γυναίκες χρειάζονται την αναγνώρισῃ και τον θαυμασμό. Αλλά, ενώ ο γυναικείος ναρκισσισµός συχνά αντικαθρεφτίζει το ενδιαφέρον της κοινωνίας µας για την εξωτερική εμφάνιση, την ομορφιά, την αισθητική, κ.τλ., ο ανδρικός ναρκισσισµός σχετίζεται µε την εμµονή για δύναμη, εξουσία και επιτυχία, ό,τι είναι η πλεονεξία για τον καπιταλισμό, είναι κι ο ναρκισσισμός για την προσωπική ανάπτυξη. Σε υγιή επίπεδα, η αγάπη για τον εαυτό μας είναι η ψυχική ενέργεια που μας γεμίζει κουράγιο και μας ωθεί προς το να κατορθώνουµε πράγματα. Όταν αυτή διογκωθεί και µας κάνει πρόθυµους να ευχαριστήσουμε τους γύρω µας, οδηγεί στη μεγαλοψυχία.
Αλλά ο ναρκισσισµός έχει κακό όνοµα για κάποιο λόγο. Ένας γνωστός µου, ένας επιτυχημένος χειρούργος, μου είπε µπροστά στη γυναίκα του και τα παιδιά του: «Τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια το µόνο που μ’ ένοιαξε ήταν η καριέρα µου – ούτε καν η γυναίκα µου και τα παιδιά µου». Αυτού του είδους η αποκρουστική ειλικρίνεια είναι που µας οδηγεί να υποθέσουμε, ότι το κύριο πρόβλημα ενός εγωκεντρικού νάρκισσου είναι η έλλειψη ενδιαφέροντος για τους άλλους. Αυτός ο άνδρας όµως πετυχαίνει στο τέλος να πληγώνει τον ίδιο του τον εαυτό. Όλοι µας γνωρίζουμε κάποιον σαν αυτόν το χειρούργο: Έναν άνδρα γύρω στα πενήντα, ή εξήντα, που αντιμετωπίζει αυτή την τραγική αίσθηση, ότι, αφού αφιέρωσε όλη τη ζωή του στο να παρέχει υλικά αγαθά στην οικογένειά του, νιώθει τελικά αποξενωµένος απ’ τη γυναίκα του και τα παιδιά του.
Μερικές φορές, η ειρωνεία της ναρκισσιστικής ήττας, δεν αφήνει καµιά επιτυχία στο άτοµο. Είχα έναν πελάτη, έναν ταλαντούχο ηθοποιό, που είχε πάρει µέρος σε πολλά έργα στο Μπρόντγουεϊ. Πάντα του έγραφαν έξοχες κριτικές. Παρόλα αυτά αναρωτιόταν γιατί δεν μπορούσε να γίνει µεγάλος αστέρας. Για µένα ήταν αρκετά ξεκάθαρο. Στις επαφές του µε τους παραγωγούς, τους σκηνοθέτες και τους άλλους ηθοποιούς, πάντα έβαζε σε πρώτη προτεραιότητα τη δουλειά και των καριέρα του σε σχέση µε τους κοινωνικούς προβληματισμούς και τη συναδελφικότητα. Το µόνο πράγμα που τον ένοιαζε ήταν να βρίσκεται στη σκηνή. Έτσι, ενώ όλοι αναγνώριζαν το ταλέντο του, κανείς δεν ήθελε να συναναστρέφεται µαζί του.
Ο Ίκαρος, της ελληνικής μυθολογίας, αψήφησε τις συμβουλές του πατέρα του και πέταξε ψηλά, κοντά στον ήλιο. Τα κέρινα φτερά του έλιώσαν κι έπεσε στη θάλασσα. Στην αναζήτησή του να νιώσει καλά µε τον εαυτό του, ο τολμηρός κι εγωκεντρικός άνδρας τολμά ν΄ αψηφήσει την πραγματικότητα. Το τελικό του πέσιµο είναι το σημάδι της συνάντησης του ναρκισσισμού και μαζοχισμού. Για πολλούς άνδρες, η συσσώρευση πλούτου και η επίδειξή του θεωρείται αρκετή απόδειξη της προσωπικής τους αξίας. Υπάρχουν κι άλλοι, που, για να βελτιώσουν την αυτοεκτίµησή τους, παίζουν με τα όρια του πιο εύθραυστου αγαθού τους – του ανθρώπινου σώματος. Τέτοιοι άνδρες εμπλέκονται σε σεξουαλικές δραστηριότητες σε υπερβολικό βαθμό και με νεανικό σθένος, κι όχι για λόγους κοντινότητας, αλλά ως μέσο για να ξεπεράσουν το φόβο των γηρατειών και της φθοράς. Αυτό μοιάζει τόσο πολύ με την πρωτογενή φαντασίωση του άνδρα να πετάξει… Το ανδρικό σεξουαλικό κυνήγι γίνεται τότε ένα εργαλείο για την υπέρβαση των περιορισμένων δυνατοτήτων μας, για την αποδοχή της ψευδαίσθησης ότι είμαστε αθάνατοι.
Αυτή η δυναμική έχει υπαρξιακές ρίζες και ταυτόχρονα παρουσιάζει πρακτικά προβλήματα. Για τους αρχάριους, το ν’ αρνείται κανείς την θνητότητά του, έχει ως αποτέλεσμα να έρχεται πιο κοντά σ’ αυτήν. Αυτό είναι φανερό και στην τάση των νέων ανδρών να νιώθουν ανίκητοι και να εμπλέκονται σ’ επικίνδυνες συμπεριφορές, όπως το κάπνισμα, οι καυγάδες, η οδήγηση σε κατάσταση μέθης. Ο «αβύθιστος» Τιτανικός είναι ένα ακόμα παράδειγμα για το αποτέλεσμα που μπορεί να έχει η ανδρική αλαζονεία. Στην σφαίρα των σεξουαλικών σχέσεων, όταν ένας μεγαλύτερος σε ηλικία άνδρας έχει σχέση με μια νέα γυναίκα, ελπίζοντας ότι θα ξανανιώσει, υπάρχουν μεγάλες πιθανότητες να καταλήξει να νιώθει ένας «πορνόγερος».
Η επίλυση των προβλημάτων που προκύπτουν από τον ανδρικό εγωκεντρισμό, είναι βασικής σημασίας προκειμένου να δημιουργήσει κανείς πετυχημένες σχέσεις με τους άνδρες – είτε στον εργασιακό τομέα, είτε στον ερωτικό. Πιστεύω ότι ο θεραπευτής, εκτός από ενσυναίσθηση και αποδοχή , θα πρέπει να προκαλεί την μεγαλομανία του εγωκεντρικού άνδρα. Το ν’ αγαπάμε κάποιον γι’ αυτό που είναι και να θαυμάζουμε αυτό που έχει καταφέρει, προϋποθέτει ότι απορρίπτουμε την μεγαλομανία του.
Η Πέμπτη ανδρική ιδιότητα, η Επιθετικότητα (Θα σου δείξω ποιος είναι το αφεντικό), είναι επίσης το φυσικό αποτέλεσμα της ανδρικής ανασφάλειας. Όπως κάθε θεραπευτής ζευγαριών γνωρίζει, ένα από τα πιο κοινά προβλήματα του γάμου είναι η δυναμική του θυμωμένου, επικριτικού και εκρηκτικού άνδρα, και της πληγωμένης, πονεμένης και καταβεβλημένης γυναίκας. Σ’ αυτή την δυναμική, η επιθετικότητα του άνδρα αποσκοπεί: 1) να φοβίσει την αντίπαλό του, 2) να παραβιάσει τον ψυχικό και σωματικό της χώρο, ώστε να διεισδύσει και να τον κατακτήσει, και 3) να δημιουργήσει ένα συναίσθημα πικρίας το οποίο θα τον κρατάει σε απόσταση από αυτήν. Και στις τρεις τακτικές βλέπουμε σημάδια από το φόβο του άνδρα να χάσει τον εαυτό του µέσα σε µια γυναίκα, ένας δυνατός φόβος που, απ΄ την άλλη, είναι και µια δυνατή επιθυμία.
Όπως είπα και πριν, αυτή η σύγκρουση μεταξύ της επιθυμίας του άνδρα να είναι ευαίσθητος, και του φόβου του µήπως χάσει την ανδρική του ταυτότητα, είναι η καρδιά της σύγκρουσης της ανδρικής ανασφάλειας.
Όπως και µε την ανδρική ανασφάλεια, το κλειδί για ν΄ αντιμετωπιστεί η ανδρική επιθετικότητα είναι η ισορροπία. Θα πρέπει να σεβαστούμε την ανδρική διεκδικητικότητα, αντιδρώντας ευγενικά, αλλά συγχρόνως ν’απορρίψουµε και τη σαδιστική και άσπλαχνη ανδρική καταστροφικότητα.
Το πρόβλημα για πολλές γυναίκες είναι το πώς να διακρίνει κανείς τη διαφορά. Μερικές γυναίκες είναι τόσο συνηθισμένες στην επιθετικότητα, που συµπράττουν στο φαύλο κύκλο “κακοποίησης-τύψεων-καλής συµπεριφοράς”, σαν να µην πρόκειται να ξανασυμβεί. Κάποιες άλλες φοβούνται τόσο πολύ οποιοδήποτε σημάδι ανδρικής επιθετικότητας, ώστε δεν θέλουν να απολαμβάνουν ούτε τη δύναμη και την προστασία που µπορεί να τους προσφέρει ένας άνδρας.
Κάποιος άνδρας ήρθε να ζητήσει τη συμβουλή µου για τον εκρηκτικό θυμό του απέναντι στη γυναίκα του. Ανάμεσα σε άλλα, µου είπε ότι στα παιδικά του χρόνια ποτέ δεν ήταν υπομονετικός, και είχε βίαια ξεσπάσµατα θυμού. Στο τέλος της δεύτερης συνεδρίας, καθώς έφευγε µε ρώτησε: «Αυτό σας βοήθησε;». Απαντώντας του αρχικά, είπα κάπως αμυνόµενος, «Δεν ξέρω. Εσύ τι λες;». Αλλά αµέσως µετά, χαμογελώντας ζεστά (γιατί τον συμπαθούσα), πρόσθεσα: «Θα σου πω τι πραγματικά σκέφτομαι. Νομίζω ότι το νόημα της φράσης σου ήταν: “αυτό δεν βοηθάει καθόλου”, και ήταν επιθετικό. Είσαι πραγματικά ανυπόµονος». Έτσι έκανατη γνωριμία της δικής του επιθετικότητας µε τη δική µου, γεγονός που δεν του επέτρεψε να µε εκτιμήσει ως αδύναμο. Αλλά, απ’ την άλλη, η ζεστασιά στον τόνο της φωνής µου τον αφόπιλισε απ’ την ανάγκη να προστατέψει τον εαυτό του µε µια αντεπίθεση.
Σε µια κοντινή, σχέση, συμβαίνει ακριβώς το ίδιο: Ο άνδρας νιώθει ελεύθερος να γίνει λίγο επιθετικός γιατί ξέρει ότι η σύντροφός του δεν θα συντριβεί. Η σύντροφός του, λοιπόν αν ανταποκριθεί με αντίστοιχη επιθετικότητα, θα βάλει τα όρια σχετικά, με το τι είναι αποδεκτό και τι όχι. Αλλά, κυριολεκτικά την ίδια στιγμή, θα πρέπει να τον αφοπλίσει µε γνήσιο ενδιαφέρον και στοργή.
Όταν οι άνδρες είναι τελείως ανίκανοι να εκφράσουν την επιθετικότητά τους απέναντι στους άλλους, τη στρέφουν προς τον εαυτό τους. Αυτή είναι η έκτη ανδρική ιδιότητα, η Αυτοκαταστροφικότητα (Είμαι ένας άχρηστος). Ένας πελάτης µου, ένας ζεστός και γοητευτικός οφθαλμίατρος, ξεκίνησε θεραπεία γιατί δεν μπορούσε να δημιουργήσει µια μακροχρόνια σχέση που να καταλήξει σε γάµο. Ενώ επαγγελματικά ήταν επιτυχηµένος, ένιωθε τρομερά δυστυχισµένος που δεν μπορούσε να δεσµευτεί µε µια γυναίκα. Μετά από µερικές βδομάδες θεραπείας, ένιωθε τέτοια ματαίωση από την έλλειψη προόδου, ώστε αυτό το συναίσθημα άρχισε να μολύνει τη σχέση µας. Μόλις άρχισα να νιώθω κι εγώ µαταιωμένος και γεµάτος απαισιοδοξία, αυτός είδε ένα όνειρο, όπου εγώ ήµουν ένας ξεναγός, ανασφαλής, αδύναμος και µε πρόβλημα όρασης. Κι αυτός, ήταν ένας τουρίστας στην ομάδα µου που τον κάλεσαν να με θεραπεύσει,
Στο μυαλό µου, το γεγονός ότι εγώ “μολύνθηκα” απ’ την απαισιοδοξία του κι έγινα “αδύναμος”, υπονοούσε ότι αυτή ακριβώς ήταν η ασυνείδητη πρόθεση της ματαίωσης που ένιωθε αυτός. Αν αυτό δεν το καταλαβαίνετε, σκεφτείτε την εξουσία που έχει ένα δυστυχισμένο παιδί πάνω στην ευτυχία των γονιών του – η αυτοκαταστροφή είναι ένας τρόπος για να εκδικηθείς τον άλλο, στερώντας βέβαια το δικαίωµα της ζωής απ’ τον εαυτό σου. Αν είχα πρόβλημα όρασης (όπως µε είδε στο όνειρό του) πώς θα καθοδηγούσα τον ασθενή µου;
Ένας άλλος τρόπος να εξηγήσουμε το όνειρο είναι ότι ο ασθενής μου, ένιωθε ότι εγώ δεν μπορούσα να τον δω. Κι αυτή η ματαίωση και η απαισιοδοξία του γεννήθηκαν για να διορθώσουν την όρασή µου. Όπως αποδείχθηκε τελικά, αυτός ο ασθενής ένιωθε ότι ζει τη ζωή που του ορίζει ο πατέρας του. Και ο µόνος τρόπος για να του πει όχι (για να νιώσει δηλαδή, ότι είναι ο εαυτός του και ζει τη δική του ζωή), ήταν, γι’ αυτόν, να γίνει “άχρηστος”, και να µην ακολουθήσει το µονοπάτι του πατέρα του, που τον ήθελε παντρεµένο. Βλέποντας τα πράγματα απ΄ αυτή την οπτική, το να µε κάνει να νιώθω ματαίωση –εγώ που ήµουν ο θεραπευτής και θα τον οδηγούσα στο γάµο- ήταν ένα λογικό αλλά συγχρόνως και παράλογο βήμα. Κι αυτή είναι η ουσία της αυτοκαταστροφικότητας. Προτιµάμε να φοβόµαστε το σκοτάδι, παρά ν΄ ανάψουµε ένα κερί. Μ΄ αυτό εκδικούµαστε.
Αυτή η ισχυρή δυναμική είναι η ψυχολογική ρίζα των αυτοκαταστροφικών καταστάσεων, όπως το σύνδρομο του εθισμού και του ψυχαναγκασμού, η επαγγελματική αποτυχία, η ροπή προς τα ατυχήματα, και οι ακραίες συμπεριφορές. Αυτή η δυναμική υπάρχει και σε λιγότερο δραµατικά προβλήµατα, όπως το να παίρνει κανείς κακές αποφάσεις για τα οικονομικά θέματα, να δουλεύει σε µια δουλειά χωρίς µέλλον, ν’ αργεί στις συνεντεύξεις όταν ψάχνει για δουλειά, να δίνει ακάλυπτες επιταγές, να μιλάει χωρίς να σκέφτεται, να λέει ψέματα και να τον ανακαλύπτουν, να µην είναι προσεκτικός, να καίει το ψωμί στη φρυγανιέρα, ν΄ αφήνει αναμμένα τα µάτια της κουζίνας – Κι όποιος έχει συναναστραφεί µε άνδρες καταστροφικούς γνωρίσει καλά ότι η λίστα συνεχίζεται ἐπ’ άπειρον.
Πολλοί θεραπευτές, απ’ το ζήλο τους να βοηθήσουν τους καταστροφικούς άνδρες (όπως οι καλοπροαίρετοι γονείς και σύζυγοι), µαθαίνουν πως ο δρόμος προς την κόλαση είναι στρωµένος µε καλές προθέσεις. Ανάλογα µε τις συνθήκες, το να προσπαθείς να σώσεις κάποιον απ΄το χείλος της αυτοκαταστροφής, µπορεί να είναι αντιπαραγωγικό και να προκαλεί πόνο. Οι άνδρες βιώνουν ματαίωση αν νιώσουν “χαμένοι”, έστω και για λίγο. Το κόλπο είναι να αντιµετωπίσεις τη µαταίώση που νιώθουν σαν ένα είδος επιθετικότητας προς εσένα – γεγονός που µπορεί να σου δημιουργήσει µια αφόρητη κατάσταση. Αλλά ακριβώς εδώ είναι και το πρόβλημα: Ή βρίσκεσαι εκεί δεσμευμένος να χτίσεις κάτι, ή τα παρατάς και φεύγεις. Ό,τι κι αν κάνεις, δεν θα πρέπει ν΄ αναλάβεις την ευθύνη για τη συμπεριφορά του άλλου. Αυτό ισχύει αν είσαι θεραπευτής, σύντροφος ή σύζυγος: Αν είσαι εσύ ο οδηγός πίσω απ’ το τιµόνι, ο άνδρας δίπλα σου δεν θα µάθει ποτέ να οδηγεί µε ασφάλεια.
Τέλος, αν οι άνδρες ήταν µουγκοί, θα επικοινωνούσαν μέσω του σεξ. Πράγματι, για πολλούς άνδρες τα πάντα αφορούν το σεξ, εκτός απ’ το ίδιο το σεξ, το οποίο μπορεί να είναι ντροπή, συναισθηματική απουσία, ανδρική ανασφάλεια, εγωκεντρισμός επιθετικότητα και αυτοκαταστροφή. Η Σεξουαλική Εκδραμάτιση ή Σεξουαλικό θέατρο (Θέλω σεξ τώρα) είναι η έβδομη ανδρική ιδιότητα, που παρουσιάζει µια δραματική συμπύκνωση και µια περίληψη όλων των προηγούμενων ιδιοτήτων. Όπως βλέπετε, τελειώνω µε την ανδρική σεξουαλικότητα, ενώ μ’ αυτήν είχα αρχίσει στο πρώτο µου σεμινάριο. Ο λόγος είναι απλός. Η σεξουαλική αρένα (ή σκηνή, σ.τ.επ.) είναι το µέρος όπου οι άνδρες βγάζουν τις συναισθηματικές τους συγκρούσεις, οι οποίες, σε τελική ανάλυση, δεν σχετίζονται µε το σεξ.
Ένα εκπληκτικό παράδειγµα ήταν ένας άνδρας που κρατούσε συναισθηµατική απόσταση απ’ τη φιλενάδα του, αλλά συγχρόνως, ήταν πολύ ευγενικός µαζί της. Μπορούσε να διεγερθεί µόνο µε φαντασιώσεις βιασμού – το συναίσθημα της οργής του μπορούσε να εκδηλωθεί µόνο µέσα απ’ τις σεξουαλικές του φαντασιώσεις. Έτσι, ενώ το περιεχόµενο των σεξουαλικών φαντασιώσεων µπορεί να υποδηλώνει µια ποικιλία ισχυρών συναισθημάτων, το µόνο που βιώνουν συνειδητά οι άνδρες είναι η σεξουαλική επιθυμία.
Τα ενθαρρυντικά νέα είναι ότι η ανδρική σεξουαλική γλώσσα δεν είναι εξωγήινη. Μοιάζει περισσότερο µε διάλεκτο, που µπορεί να κατανοηθεί και απ΄ τις γυναίκες και απ’ τους άνδρες. Ένας ασθενής ήρθε για θεραπεία, διότι έχανε τη στύση του όταν ήταν έτοιµος να εισχωρήσει στον κόλπο της γυναίκας του. Δεν είχε κανένα πρόβλημα σε οποιαδήποτε άλλη σεξουαλική κατάσταση ἡ φαντασίωση. Σε µια απ’ τις πρώτες συνεδρίες, µου διηγήθηκε ένα όνειρο, στο οποίο, εγώ ο θεραπευτής του, του πρότεινα να σπρώξει µια μπανάνα στον πισινό του. Ακολούθησε, λέει τη συμβουλή µου, και η µπανάνα εισχώρησε τόσο βαθιά που βγήκε απ’ την άλλη µεριά, µέσα στο πέος του, το οποίο απόκτησε έτσι σκληρή στύση. Ο ασθενής µου, που δεν ένιωθε καμιά έλξη προς τους άνδρες, ανησύχησε μήπως το όνειρο έδειχνε ότι έχει ομοφυλοφιλικές επιθυμίες.
Αλλά εγώ το ερµήνευσα ως εξής: Για να μπορέσει να λετουργήσει σαν άνδρας, χρειαζόταν µια ισχυρή δόση ανδρισμού. Τελικά, µόνο εκείνος θα μπορούσε να προσφέρει αυτή τη δόση ανδρισμού στον εαυτό του. Αλλά οι άλλοι, και ειδικά ο θεραπευτής του, θα μπορούσε να διευκολύνει την ανάπτυξη του ανδρισμού του. Σ΄αυτή την περίπτωση, όπως και σε αρκετές άλλες, η γυναίκα του ασθενή µου, έπαιξε ένα σηµαντικό θεραπευτικό ρόλο. Με το δικό της γυναικείο ρόλο, βοήθησε τον άνδρα της να εκφράσει τα συναισθήματά του –ή, µ’ άλλα λόγια, να της μιλάει µε ευαισθησία, αλλά να της συμπεριφέρεται σαν άνδρας. Κι αυτός είναι ο δρόμος που οδηγεί στην καρδιά της ανδρικής ταυτότητας.
Μέρος Α’: https://www.lecturesbureau.gr/1/the-seven-men-s-properties-part-a-2016a/
Μέρος Β’: https://www.lecturesbureau.gr/1/the-seven-men-s-properties-part-b-2016b/
Αν μιλούσαν οι άνδρες
ALON GRATCH, Ph.D.
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΘΥΜΑΡΙ
