18 Ιούλ Τύχη – Ευτυχία – Δυστυχία | Μέρος Β’
Το πρόβλημα της ψυχολογίας του ατόμου μέσα στον κοινωνικό χώρο είδε τις σωστές διαστάσεις ο A. Adler (1870-1935). Μαθητής του S. Freud και ιδρυτής της «Ατομικής ψυχολογίας» δέχεται πως το βασικό κίνητρο της δραστηριότητας του ανθρώπου (που πηγάζει απ’το δυναμικό ασυνείδητο) είναι η ορμή για κοινωνική αναγνώριση, για επικράτηση και κυριαρχία, για υπερνίκηση των μειονεκτημάτων του και δύναμη. To κάθε άτομο που είναι – ξεχωριστό και ανεπανάληπτο φοβάται μήπως το απορρίψει η ομάδα εξαιτίας κάποιας σωματικής ή πνευματικής μειονεξίας του (: εσωτερική αιτία)ή όταν το περιβάλλον είναι ακατάλληλο (: εξωτερική αιτία) οπότε δεν γίνεται σωστή αποτίμηση της αξίας του. Έτσι, εμποδίζεται η ορμή και η τάση για αναγνώριση, και δημιουργείται ένα πιεστικό συναίσθημα αυτοϋποβιβασμού και κατωτερότητας που θέτει σε κίνδυνο την ίδια του την ύπαρξη, ένα σύμπλεγμα μειονεκτικότητας(Minderwrtigkeits Komplex). Σ’αυτό το συναίσθημα της αυτοϋποβάθμισης το άτομο αντιδρά με δυο τρόπους: α) το αντισταθμίζει με την εξιδανίκευση και την δημιουργικότητα σ’ έναν άλλο τομέα. Εκεί οφείλονται τα μεγάλα επιτεύγματα των ελαττωματικών ατόμων ( Δημοσθένης, Αγησίλαος, Τουλούζ – Λωτρέκ, Μπετόβεν κ.α ) β) το απωθεί προς το ασυνείδητο και παθαίνει νεύρωση. Η νεύρωση είναι ένα σύστημα προσωπικών υπεκφυγών και δικαιολογιών που αφορούν αντικοινωνικές αντιδράσεις συμπεριφοράς. Το
άτομο επιχειρεί να δικαιολογήσει την (ανάρμοστη) στάση του ως προς την επίλυση κυρίως τριών βασικών προβλημάτων του: α) την επαγγελματική του αποκατάσταση, β) τη σχέση του με το ετερόφυλο, γ) τις διανθρώπινες σχέσεις του. Τα νευρωτικά συμπτώματα είναι συνήθεις φανταστικές ασθένειες για να δικαιολογήσει το άτομο την αδυναμία του.
Ο S.Freud (1865-1939) ως αιτία της νεύρωσης βρίσκει τις “απωθήσεις” στο ασυνείδητο τις επιθυμίες του ατόμου (και ιδιαίτερα την σεξουαλική) επειδή τις απαγορεύει η κοινωνία, το γονεϊκό πρότυπο, ο θεός, το υπερ-Εγώ (: η ηθική συνείδηση) του νευρωτικού.
Ο νεοφροϋδικός Erich Fromm (1900-1980) υποστηρίζει ότι μέσα στη σύγχρονη απάνθρωπη κοινωνία όπου απουσιάζει η αλληλεγγύη και η αγάπη, το άτομο εγκαταλείπει την προσπάθεια για προσωπική εξατομίκευση και μιμείται έναν “κοινωνικό τύπο” νομίζοντας έτσι ότι θα λύσει τα προβλήματά του. Οι γονείς, όπως και η αγωγή της πολιτείας καλλιεργούν στον νέο άνθρωπο έναν “κοινωνικό χαρακτήρα” (προσαρμοσμένον στο πολιτικο-οικονομικό σύστημα της χώρας) εις βάρος του “ατομικού του χαρακτήρα” και της ανάπτυξης μιας ελεύθερης και δημιουργικής προσωπικότητας. Ο Fromm διακρίνει στη σημερινή κοινωνία τους εξής “μη παραγωγικούς” κοινωνικούς τύπους: τον εκμεταλλευτή, τον υποτακτικό, τον σαδιστή, τον μαζοχιστή, τον άβουλο, τον εύπιστο, τον φανατικό. Την μίμηση των κοινωνικών προτύπων υποστήριξαν και οι κοινωνιολόγοι G.Tarde (1843-1904) και E.Durkheim (1858-1917).
Ο ομαλός ψυχικός βίος που εξασφαλίζεται από ομαλές κοινωνικές συνθήκες και προπαντός από σωστή και φωτισμένη παιδεία, είναι μια εγγύηση για σωστή και φυσιολογική συμπεριφορά. Το ψυχολογικό πρόβλημα εμφανίζεται όταν το άτομο συμπεριφέρεται με τρόπο ασυνεπή προς τις προσωπικές του ανάγκες ή τις κοινωνικές απαιτήσεις. Τότε έχουμε διαταραχή της συμπεριφοράς και πρέπει ν’αναζητήσουμε τα αίτια και τις μορφές θεραπείας. Όρος απαραίτητος για την αντιμετώπιση αυτού του ατόμου είναι η κατανόηση και η ανεκτικότητα με την οποία θα τον περιβάλλουμε. Τα παιδιά, οι έφηβοι και οι γέροι χρειάζονται περισσότερο αυτή τη στοργική αντιμετώπιση.Η συναισθηματική οξύτητα είναι η χαρακτηριστική συμπεριφορά του απαίδευτου και άπειρου, ενώ η πνευματική επιείκεια είναι κορυφαία αρετή του πεπαιδευμένου και πεπειραμένου. Η προκατάληψη, η νοσηρή φαντασία, η καχυποψία κι ο εγωισμός είναι πάντα κακοί σύμβουλοι στην αμερόληπτη ψυχολογία των συνανθρώπων μας.
Οι διάφοροι τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας δημιουργούν ή επηρεάζουν την ψυχολογία των ατόμων που τους εκπροσωπούν. Τα διάφορα επαγγέλματα των εργατών ή των επιστημόνων, των επιχειρηματιών ή των πνευματικών ανθρώπων που ασχολούνται με την αισθητική, την ηθική και τη φιλοσοφία της γνώσης, διαμορφώνουν και μια ιδιαίτερη ψυχολογία, που πρέπει κάθε φορά να τη λαμβάνουμε υπόψη μας στις συνδιαλλαγές μας μαζί τους. Φυσικά, πριν απ’ το επάγγελμα υπάρχει ο άνθρωπος με τον έμφυτο χαρακτήρα του και απέναντι του υπάρχει ο συνάνθρωπος που θα τον κρίνει με κατανόηση ή θα τον κατακρίνει με μεροληψία. Όμως, πριν κακοχαρακτηρίσουμε κάποιον, ας σκεφτούμε μήπως ανήκει σε διαφορετικό ψυχολογικό τύπο απ’ τον δικό μας – και να τον κρίνουμε με το δικό του μέτρο. Γιατί, πως μπορεί να ζητάμε τον ίδιο ήχο από ένα όργανο της ορχήστρας διαφορετικό απ’ το δικό μας; Γι’ αυτό και οι άνθρωποι ομαδοποιούνται και πιάνουν φιλίες σύμφωνα με τις ομοιότητες που έχουν, όπως και τα μουσικά όργανα της ορχήστρας απαρτίζουν ηχητικές ενότητες. Ο Δημόκριτος το επισήμανε: «Ομοφροσύνη φιλίην ποιεί». Και κάτι ακόμα σημαντικό: Είναι κακός ψυχολόγος όποιος βασισμένος στην ψυχολογία του φύλου του αναλύει και κρίνει το άλλο φύλο. Για τη σωστή κατανόηση της γυναικείας συμπεριφοράς πρέπει ο άντρας να χρησιμοποιεί γυναικεία κριτήρια. Πράγμα αδύνατο για την φύση του. (Και το αντίστροφο).
Η δικαιοσύνη απαιτεί να είμαστε αντικειμενικοί στις ψυχολογικές κρίσεις μας, αλλά οι προτιμήσεις μας νοθεύουν την αντικειμενικότητα μας. Ακόμα και σε πράξεις ηθικά αδιάφορες (όπως το πως τρώμε ή κοιμόμαστε) δίνουμε κάποιον ηθικό ή δεοντολογικό προσδιορισμό, ανάλογα με το πρόσωπο που συμπαθούμε ή αντιπαθούμε. Εξάλλου, ο άνθρωπος που συμπαθούμε κι όχι ο άνθρωπος με τη λογική μπορεί και να μας επηρεάσει στην αλλαγή της συμπεριφοράς μας. Είναι επίσης αξιοπρόσεκτο και το ότι αν τύχει κι έχει κάποιος τα προτερήματα του ανθρώπου που αντιπαθεί, συχνά επιθυμεί ν’ απαλλαγεί απ’ αυτά, μα πρόθυμα μιμείται τα ελαττώματα του φίλου του…
Σημαντικό ρόλο στη συμπεριφορά παίζει η ηλικία. Ο νέος, κι αν ακόμα έχει τη μάθηση ενός γέρου σοφού, ποτέ δεν θα χει και την ίδια συμπεριφορά. Η ηλικία είναι η σοφία της συμπεριφοράς. Βέβαια, η συμπεριφορά ακολουθεί πιστά την παιδεία μας όπως ο ίσκιος το σώμα μας, αλλά η συμπεριφορά είναι μια γρήγορη συνήθως αντίδραση σ’ ένα ερέθισμα. Για κάθε ξένη όμως επίδραση υπάρχει μόνο μια σωστή αντίστοιχη αντίδραση από μέρους μας. Γι’ αυτό γλιστράμε σε λάθος. Η σωστή συμπεριφορά είναι μία, τα πάθη μας πολλά και η άγνοια μας περισσότερη. Κι ακόμα, ψυχολογούμε τους άλλους επιπόλαια και μετά διαμαρτυρόμαστε ότι μας εξαπάτησαν… Χρειάζεται λοιπόν προσοχή και σχολαστική μελέτη των χαρακτήρων που συναναστρεφόμαστε, τόσο στον ευρύτερο κοινωνικό χώρο όσο και στον στενότερο φιλικό ή οικογενειακό. Το περιβόητο «χάσμα των γενεών» δεν θα είχε αυτό το εύρος αν χαρακτήριζε όλους η κατανόηση και η διαλλακτικότητα απέναντι στα ετεροχρονικά άτομα (που αναγκαστικά είναι φορείς των αξιών και ιδεολογιών της εποχής τους).
Κι αν προσπαθήσουμε επίμονα να καταλάβουμε τη συμπεριφορά του κόσμου – αιτιολογώντας τη – τότε θα γνωρίσουμε έκπληκτοι έναν καινούργιο κόσμο ανθρώπων. Έναν κόσμο γεμάτον αξίες που παραγνώρισε ο εγωισμός μας, και γεμάτων αγωνία που προσπέρασε η στοργή και η αγάπη μας.
Ακολουθεί γ’ μέρος
Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ Η ΤΥΧΗ
ΙΑΣΩΝ ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ
ΕΚΔΟΣΕΙΣ Μ. ΒΕΡΕΤΤΑΣ
Μέρος Α’ : http://www.lecturesbureau.gr/1/luck-happiness-misfortune-part-a-886a/