
01 Μάι Ο Δον Ζουάν ξέρει και δεν ελπίζει… (ALBERT CAMUS) | Μέρος Α’
Ο ΔΟΝΖΟΥΑΝΙΣΜΟΣ
Αν ο Δον Ζουάν αλλάζει συνεχώς γυναίκες, δεν το κάνει από έλλειψη αγάπης. Είναι γελοίο να τον παρουσιάζουμε σαν έναν θεόπνευστο που αναζητά την απόλυτη αγάπη. Αντίθετα, επειδή τις αγαπάει όλες το ίδιο παράφορα και κάθε φορά με όλο του το είναι, επαναλαμβάνει αυτή τη προσφορά του εαυτού του κι αυτή την εμβάθυνση της αγάπης του. Κι έτσι, καθεμιά απ’ αυτές ελπίζει να του προσφέρει εκείνο που καμιά δεν του πρόσφερε ποτέ. Κάθε φορά σφάλλουν οικτρά και το μόνο που κατορθώνουν είναι να τον κάνουν να νιώσει την ανάγκη αυτής της επανάληψης. “Μα επιτέλους!” αναφωνεί μια απ’ όλες, “σου έδωσα την αγάπη”. Δεν θα απορήσουμε που ο Δον Ζουάν απαντάει γελώντας: “Επιτέλους; Όχι, αλλά μια ακόμα φορά”. Γιατί θα ‘πρεπε κάποιος ν’ αγαπάει σπάνια για ν’ αγαπάει πολύ;
Ο Δον Ζουάν είναι θλιμμένος; Μάλλον όχι. Θα αναφερθώ ελάχιστα στο ιστορικό του. Τούτο το γέλιο, η θριαμβευτική θρασύτητα, αυτό το σκίρτημα και η τάση του να παίζει θέατρο, όλα αυτά είναι σαφή και ευχάριστα.
Κάθε φυσιολογικό πλάσμα τείνει να πολλαπλασιάζεται. Το ίδιο κι ο Δον Ζουάν. Αλλά οι θλιμμένοι έχουν δυο λόγους επιπλέον για να είναι θλιμμένοι: αγνοούν ή ελπίζουν.
Ο Δον Ζουάν ξέρει και δεν ελπίζει. Θυμίζει εκείνους τους καλλιτέχνες που γνωρίζουν τα όριά τους, δεν τα ξεπερνούν ποτέ και, στο πρόσκαιρο διάλειμμα που το πνεύμα τους αναπαύεται, έχουν την υπέροχη άνεση των μετρ.
Κι εδώ πράγματι βρίσκεται η μεγαλοφυΐα : η εξυπνάδα που γνωρίζει τα όριά της. Μέχρι το κατώφλι του φυσικού θανάτου του, ο Δον Ζουάν αγνοεί τη θλίψη. Από τη στιγμή που ξέρει, το γέλιο του ξεσπά και του τα συγχωρούν όλα. Ήταν θλιμμένος τον καιρό που ήλπιζε.
Τώρα, πάνω στα χείλη αυτής της γυναίκας, ξαναβρίσκει την πικρή και παρηγορητική γεύση της μοναδικής γνώσης. Πικρή; Ελάχιστα: τούτη η αναγκαία ατέλεια που καθιστά αισθητή την ευτυχία!
Αποτελεί μεγάλο λάθος να προσπαθήσουμε να δούμε τον Δον Ζουάν ως έναν άνθρωπο επηρεασμένο από τον Εκκλησιαστή. Επειδή, γι’ αυτόν, τίποτα δεν είναι πιο μάταιο από την ελπίδα μιας άλλης ζωής. Το αποδεικνύει, αφού την παίζει κορώνα – γράμματα κόντρα στον ίδιο τον Θεό.
Η νοσταλγία του πόθου που χάθηκε στις ηδονές, αυτή η κοινοτοπία της ανικανότητας, δεν τον αφορά. Κάτι τέτοιο ταιριάζει στον Φάουστ, που πίστευε αρκετά στον Θεό ώστε να πουληθεί στον διάβολο. Για τον Δον Ζουάν, το θέμα είναι απλό.
Ο “Burlador”του Μολίνα απαντά συνεχώς στις απειλές της κόλασης: “Δώσε μου μεγαλυτερη προθεσμία!”.
Ό,τι έρχεται μετά τον θάνατο είναι μάταιο, και πόσο ατέλειωτη είναι η σειρά των ημερών για τους ζωντανούς!
Ο Φάουστ ζητούσε τα αγαθά αυτού του κόσμου: ο δυστυχής δεν είχε παρά ν’ απλώσει το χέρι του. Ήταν ήδη σαν να είχε πουλήσει την ψυχή του εφόσον δεν μπορούσε να της δώσει χαρά.
Αντίθετα, ο Δον Ζουάν συνιστά τον κορεσμό. Όταν εγκαταλείπει μια γυναίκα δεν το κάνει διόλου επειδή δεν την επιθυμεί πια. Μια όμορφη γυναίκα είναι πάντα επιθυμητή. Αλλά ποθεί μιαν άλλη, και λοιπόν όχι, αυτό δεν είναι το ίδιο πράγμα.
Τούτη η ζωή τον γεμίζει, δεν υπάρχει τίποτα χειρότερο από το να την χάσει.
Αυτός ο τρελός είναι πολύ λογικός.
Αλλά οι άνθρωποι που ζουν με την ελπίδα δύσκολα συμβιβάζονται μ’ αυτόν τον κόσμο όπου η καλοσύνη δίνει τη θέση της στη μεγαλοψυχία, η τρυφερότητα στη γενναία σιωπή, η επικοινωνία στο μοναχικό θάρρος. Κι όλοι λένε: “Ήταν ένας αδύναμος, ένας ιδεαλιστής ή ένας άγιος”.
Πρέπει να καταπίνουμε το μεγαλείο που προσβάλλει.
Αγανακτούμε αρκετά (ή έχουμε αυτό το συνένοχο γέλιο που εξευτελίζει ό,τι θαυμάζει) με τα λόγια του Δον Ζουάν και μ’ αυτή την ίδια φράση που επαναλαμβάνει σ’ όλες τις γυναίκες. Όμως για κάποιον που ζητά άφθονες ηδονές, μόνο το αποτέλεσμα μετράει. Τα τυποποιημένα λόγια έδειξαν τι αξίζουν, γιατί να τα κάνουμε πιο πολύπλοκα; Κανείς δεν τ’ ακούει, ούτε η γυναίκα ούτε ο άντρας, αλλά μόνο η φωνή που τα προφέρει. Αποτελούν τον κανόνα, τη σύμβαση και την ευγένεια.
Τα λέμε, ύστερα απομένει να κάνουμε το πιο σημαντικό. Ο Δον Ζουάν προετοιμάζεται ήδη γι’ αυτό. Γιατί να τον απασχολεί κάποιο πρόβλημα ηθικής; Δεν μοιάζει στον Μανιάρα του Μίλος που κολάζεται για να γίνει άγιος. Για εκείνον, την κόλαση την προκαλεί ο άνθρωπος. Στη θεϊκή οργή, μια μόνο απάντηση: η ανθρώπινη αξιοπρέπεια.
Λέει στον Διοικητή: “Έχω αξιοπρέπεια και εκπληρώνω την υπόσχεσή μου γιατί είμαι ιππότης”.
Μα το σφάλμα θα ήταν εξίσου μεγάλο αν τον παρουσιάζαμε ως ανηθικολόγο.
Απ’ αυτή την άποψη είναι “όπως όλος ο κόσμος”: έχει την ηθική της συμπάθειας ή της αντιπάθειάς του. Καταλαβαίνουμε καλά τον Δον Ζουάν μόνο όταν αναφερόμαστε πάντα σ’ αυτό που συνήθως συμβολίζει: τον κοινό γόη, τον γυναικά. Είναι ένας κοινός γυναικοκατακτητής. Με την μόνη διαφορά ότι συνειδητοποιεί τούτο το χαρακτηρισμό και γι’ αυτό είναι παράλογος…
Μέρος Β’; http://www.lecturesbureau.gr/1/don-juan-knows-and-does-not-hope-part-b-1302/
Μέρος Γ’: http://www.lecturesbureau.gr/1/don-juan-knows-and-does-not-hope-part-c-1303/
Ο ΜΥΘΟΣ ΤΟΥ ΣΙΣΥΦΟΥ
ΔΟΚΙΜΙΟ ΓΙΑ ΤΟ ΠΑΡΑΛΟΓΟ
ΑΛΜΠΕΡ ΚΑΜΥ
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ
Εικόνα: Patrick Petitjean, H&M Campaign | http://michelmen.blogspot.com/2009/09/patrick-petit-jean-h.html