23 Ιούλ Η υπευθυνότητα | Μέρος Α’
Δεν μπορούμε να λύνουμε τα προβλήματα της ζωής παρά μόνο λύνοντάς τα. Η φράση μπορεί να φανεί ηλιθίως ταυτολογική ή αυτονόητη, ωστόσο ξεπερνά, όπως δείχνουν τα πράγματα, την αντιληπτική δύναμη πολλών. Κι αυτό, διότι πρέπει να αποδεχόμαστε την ευθύνη για ένα πρόβλημα για να μπορέσουμε να το λύσουμε. Δεν μπορούμε να λύσουμε ένα πρόβλημα αν πούμε: «Αυτό δεν είναι δικό μου πρόβλημα». Δεν μπορούμε να λύσουμε ένα πρόβλημα αν ελπίζουμε ότι κάποιος άλλος θα το λύσει για μας. Μπορώ να λύσω ένα πρόβλημα μόνο όταν πω: «Αυτό είναι δικό μου πρόβλημα και εναπόκειται σε μένα να το λύσω».
Αλλά πολλοί, πάρα πολλοί, προσπαθούν να αποφύγουν το βάσανο των προβλημάτων τους με τη δικαιολογία ότι: «Αυτό το πρόβλημα μου το προκάλεσαν άλλα άτομα, ή κοινωνικές συνθήκες που βρίσκονται έξω από τον έλεγχό μου και συνεπώς εναπόκειται σε άλλους ή στην κοινωνία να λύσουν αυτό το πρόβλημα για μένα. Αυτό δεν είναι πραγματικά δικό μου προσωπικό πρόβλημα».
Πόσο μακριά μπορούν να φτάσουν ψυχολογικά ορισμένοι άνθρωποι προκειμένου να αποφύγουν την ανάληψη ευθυνών για προσωπικά τους προβλήματα, είναι πάντα κάτι λυπηρό, κάτι σχεδόν γελοίο.
Οι νευρώσεις και οι διαταραχές του χαρακτήρα
Οι περισσότεροι άνθρωποι υποφέρουν από αυτό που λέγεται νεύρωση, ή διαταραχή χαρακτήρα.
Για να το πούμε πιο απλά, αυτές οι δύο καταστάσεις είναι διαταραχές του αισθήματος ευθύνης, και σαν τέτοιες είναι τρόποι αντίθετοι στις σχέσεις με τον κόσμο και τα προβλήματά του. Ο νευρωτικός αναλαμβάνει πάρα πολύ μεγάλη ευθύνη, ενώ το άτομο που έχει διαταραχή χαρακτήρα δεν αναλαμβάνει αρκετή. Όταν οι νευρωτικοί βρίσκονται σε σύγκρουση με τους άλλους, παραδέχονται αυτόματα πως αυτοί φταίνε. ‘Όταν εκείνοι που έχουν διαταραχές χαρακτήρα έρχονται σε σύγκρουση με τους άλλους, αυτόματα θεωρούν σαν δεδομένο ότι οι άλλοι φταίνε.
Μια νευρωτική γυναίκα, που υπέφερε από μοναξιά και απομόνωση, στην Οκινάβα, παραπονιόταν: «Πηγαίνω με το αυτοκίνητο κάθε μέρα στη ‘’Λέσχη των συζύγων υπαξιωματικών’’ προσπαθώντας να κάνω φιλίες αλλά δεν νιώθω εκεί άνετα. Νομίζω ότι δεν αρέσω στις άλλες γυναίκες. Θα πρέπει να υπάρχει κάτι στραβό με μένα. Έπρεπε να είμαι ικανή να κάνω ευκολότερα φιλίες. Όφειλα να είμαι πιο εκδηλωτική. Θέλω να μάθω τι είναι εκείνο που με κάνει τόσο αντιδημοτική». Αυτή η γυναίκα ανέλαβε όλη την ευθύνη για τη μοναξιά της, θεωρώντας ότι το φταίξιμο ήταν όλο δικό της. Ανακάλυψε στην πορεία της θεραπείας της, ότι η ίδια ήταν ένα ασυνήθιστα έξυπνο και φιλόδοξο άτομο, και ότι δεν ένιωθε άνετα με τις άλλες γυναίκες των λοχίων ούτε με τον άντρα της, γιατί ήταν πολύ πιο έξυπνη και φιλόδοξη από όλους αυτούς. Κατάλαβε ότι ενώ η μοναξιά της ήταν δικό της πρόβλημα, δεν οφειλόταν κατ’ ανάγκη σε δικό της λάθος ή ελάττωμα. Τελικά πήρε διαζύγιο, πήγε στο Πανεπιστήμιο ενώ ταυτόχρονα μεγάλωνε τα παιδιά της, έγινε αρχισυντάκτης ενός περιοδικού και παντρεύτηκε έναν επιτυχημένο εκδότη.
Ακόμα και οι τρόποι ομιλίας των νευρωτικών και εκείνων που έχουν διαταραχές χαρακτήρα, είναι διαφορετικοί.
Η ομιλία του νευρωτικού σημαδεύεται από εκφράσεις όπως: «εγώ όφειλα να» «εγώ έπρεπε» «εγώ δεν έπρεπε», που δείχνουν την αυτοαξιολόγησή του ως κατώτερου ατόμου, άντρα ή γυναίκας, που πάντα πέφτει έξω στα σχέδιά του, γιατί πάντοτε κάνει λαθεμένες επιλογές.
Ενώ ο λόγος του ανθρώπου με κάποια διαταραχή χαρακτήρα βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στο «δεν μπορώ», «δεν μπορούσα», «είμαι αναγκασμένος να», «ήμουν υποχρεωμένος να», δίνοντας μια εικόνα του εαυτού του ως ατόμου που δεν έχει καμιά ικανότητα εκλογής, του οποίου η συμπεριφορά είναι κατευθυνόμενη ολότελα από εξωτερικές δυνάμεις, που βρίσκονται έξω από το δικό του ή δικό της έλεγχο.
Όπως θα μπορούσε να φανταστεί κανείς, οι νευρωτικοί, συγκρινόμενοι με τα άτομα που έχουν διαταραχές χαρακτήρα, είναι ευάγωγοι στην ψυχοθεραπεία επειδή επωμίζονται την ευθύνη για τις δυσκολίες τους και συνεπώς βλέπουν τον εαυτό τους να έχει προβλήματα. Με τους άλλους, που έχουν διαταραχές χαρακτήρα, είναι πάρα πολύ δύσκολο, αν όχι αδύνατο, να δουλέψει ο ψυχοθεραπευτής, επειδή δε βλέπουν τον εαυτό τους σαν την πηγή των προβλημάτων τους` βλέπουν να χρειάζεται αλλαγή ο κόσμος και όχι ο εαυτός τους, και έτσι δεν αναγνωρίζουν την ανάγκη για αυτοεξέταση. Στην πραγματικότητα, πολλά άτομα έχουν και τα δύο, και μια νεύρωση και μια διαταραχή χαρακτήρα, και περιγράφονται ως «νευρωτικοί χαρακτήρες», με την έννοια ότι σε μερικές πλευρές της ζωής τους βασανίζονται από αισθήματα ενοχής, γιατί έχουν επωμιστεί ευθύνες που δεν είναι πραγματικά δικές τους, ενώ σε άλλες πλευρές της ζωής τους δεν τα καταφέρνουν να αναλάβουν μια ρεαλιστική ευθύνη για τον εαυτό τους.
Το πρόβλημα της διάκρισης ανάμεσα στο για ποιο πράγμα είμαστε και για ποιο πράγμα δεν είμαστε υπεύθυνοι σε τούτη τη ζωή, είναι ένα από τα μέγιστα προβλήματα της ανθρώπινης ύπαρξης. Δε λύνεται ποτέ στην εντέλεια γιατί σε όλο το διάστημα της ζωής μας πρέπει συνεχώς να εκτιμούμε και να επανεκτιμούμε που βρίσκονται οι ευθύνες μας μέσα στη συνεχώς μεταβαλλόμενη ροή των γεγονότων. Και αυτή η εκτίμηση και επανεκτίμηση δεν είναι ανώδυνη αν γίνεται σωστά και ευσυνείδητα. Για να εφαρμόσουμε και τη μια και την άλλη μέθοδο σωστά, πρέπει να έχουμε τη θέληση και την ικανότητα να υφιστάμεθα μια συνεχή αυτοεξέταση. Και αυτή η θέληση ή ικανότητα δεν είναι έμφυτη σε κανένα μας.
Από μια άποψη, όλα τα παιδιά έχουν διαταραχές χαρακτήρα, γιατί έχουν την ενστικτώδη τάση να αρνούνται την ευθύνη τους για πολλές συγκρούσεις στις οποίες βρίσκονται μπλεγμένα. Έτσι δύο αδέλφια που μαλώνουν, θα κατηγορήσουν πάντα το ένα το άλλο για το ποιο άρχισε πρώτο τον καβγά και το καθένα θα αρνηθεί απόλυτα ότι ήταν ο φταίχτης. Παρόμοια, όλα τα παιδιά έχουν νευρώσεις γιατί επωμίζονται ενστικτωδώς την ευθύνη για ορισμένες στερήσεις που δοκιμάζουν, αλλά δεν τις καταλαβαίνουν ακόμα. Έτσι, το παιδί που δεν αγαπιέται από τους γονείς του θεωρεί πάντα τον εαυτό του ότι δεν αξίζει να αγαπηθεί, αντί να δει ότι οι γονείς έχουν μειωμένη ικανότητα να αγαπούν. Αλλά και οι πρώιμοι έφηβοι που ακόμα δεν πετυχαίνουν στα φλερτ τους, ή στα σπορ, βλέπουν τον εαυτό τους ως σοβαρά μειωμένα ανθρώπινα όντα, αντί να δουν ότι μπορεί να έχουν αργοπορημένη ή και μέση ανάπτυξη, αλλά κατά τα άλλα είναι τέλεια κανονικοί έφηβοι, όπως και είναι συνήθως.
Μέρος Β’: http://www.lecturesbureau.gr/1/responsibility-part-b/
Ο ΔΡΟΜΟΣ Ο ΛΙΓΟΤΕΡΟ ΤΑΞΙΔΕΜΕΝΟΣ
ΣΚΟΤ ΠΕΚ
Εικόνα: Ο κωμικός Marc Maron, φωτογραφία του Seth Olenick
