28 Ιαν Η πλεονασματικότητα ως ασφάλιση (NASSIM NICHOLAS TALEB) | Μέρος Α’
Πρώτον, η Μητέρα φύση αρέσκεται στην πλεονασματικότητα, και μάλιστα σε τρεις διαφορετικούς τύπους της. Η πρώτη – και απλούστερη να κατανοηθεί – είναι η αμυντική πλεονασματικότητα, δηλαδή το είδος εκείνο της πλεονασματικότητας που λειτουργεί ως ασφάλιση και που μας επιτρέπει να επιβιώνουμε υπό αντίξοες συνθήκες, χάρη στην ύπαρξη ανταλλακτικών.
Δείτε για παράδειγμα το ανθρώπινο σώμα. Διαθέτουμε δυο μάτια, δυο πνεύμονες, δυο νεφρά, ακόμη και δυο εγκεφάλους (με εξαίρεση ενδεχομένως τα στελέχη επιχειρήσεων) – και το καθένα απ’ αυτά τα όργανα διαθέτει περισσότερο δυναμικό απ’ όσο χρειαζόμαστε υπό κανονικές συνθήκες. Συνεπώς, η πλεονασματικότητα ισοδυναμεί με εξασφάλιση, οπότε η φαινομενική αναποτελεσματικότητα προκύπτει από το κόστος που υπάρχει ώστε να συντηρούνται αυτά τα αντανακλαστικά και από την ενέργεια που είναι αναγκαία για να τα συντηρεί, ακόμη κι όταν σχολάζουν.
Το ακριβώς αντίθετο της πλεονασματικότητας είναι η απλοϊκή βελτιστοποίηση. Λέω στους πάντες να αποφεύγουν τα μαθήματα (ορθόδοξων) Οικονομικών και ότι τα Οικονομικά θα μας προδώσουν και θα μας τινάξουν στον αέρα, όπως, δε, θα δούμε εν συνεχεία, έχουμε ήδη την απόδειξη ότι μας πρόδωσαν – μόνο που, όπως δεν έπαψα να λέω στο αρχικό κείμενο, δεν έχουμε καμιά ανάγκη αποδείξεων, αφού αρκούσε να σημειώσουμε την έλλειψη επιστημονικής αυστηρότητας (και επαγγελματικής ηθικής). Ο λόγος είναι ο ακόλουθος: τα Οικονομικά βασίζονται εν πολλοίς σε προσεγγίσεις απλοϊκής βελτιστοποίησης, που μαθηματικοποιήθηκαν (ατελώς) από τον Paul Samuelson – και αυτά ακριβώς τα μαθηματικά συνέβαλαν κατά πολύ στη δημιουργία μιας κοινωνίας επιρρεπούς σε σφάλματα. Ο οικονομολόγος θα το θεωρούσε αναποτελεσματικό να διατηρούμε σε λειτουργία δυο πνεύμονες και δυο νεφρά, σκεφθείτε το κόστος που έχει η μεταφορά και μόνον αυτών των βαριών αντικειμένων στην αφιλόξενη σαβάννα.
Όμως μια τέτοια βελτιστοποίηση, θα κατέληγε να σας σκοτώσει με το πρώτο ατύχημα, με το πρώτο “ακραίο συμβάν”. Σκεφθείτε και το άλλο, αν είχαμε αναθέσει τη Μητέρα Φύση στους οικονομολόγους, θα είχαν πάψει να χρησιμοποιούνται νεφρά σε ατομική βάση. Πράγματι, αφού δεν τα χρειαζόμαστε συνεχώς, θα ήταν η χρήση τους πιο “αποτελεσματική” αν τα πουλούσαμε και χρησιμοποιούσαμε μια κεντρική μονάδα, σε βάση χρονομεριστικής μίσθωσης. Θα μπορούσαμε, επίσης, να δανείζαμε τα μάτια μας για χρήση τη νύχτα, καθώς δεν τα χρησιμοποιούμε για να ονειρευόμαστε.
Σχεδόν κάθε μεγάλη ιδέα των συμβατικών Οικονομικών (αν και λιγότερες μεταξύ των μικρότερων προσεγγίσεων) αστοχεί μόλις τροποποιηθεί κάποια από τις αρχικές υποθέσεις εργασίας, μόλις δηλαδή υπάρξει αυτό που αποκαλείται “διατάραξη”, όταν αλλάξει κανείς μια παράμετρο, ή αν πάρει μια παράμετρο που ως τώρα θεωρούνταν σταθερή και αμετάβλητη και την καταστήσει τυχαία. Αυτή είναι η “τυχαιοποίηση”, η μελέτη των σφαλμάτων των μοντέλων και η διερεύνηση των συνεπειών παρόμοιων αλλαγών (η τωρινή μου επίσημη ακαδημαϊκή ειδικότητα είναι η μελέτη των σφαλμάτων των μοντέλων ή το “ρίσκο μοντέλου”). Για παράδειγμα, αν ένα μοντέλο που χρησιμοποιείται στον υπολογισμό του κινδύνου υποθέτει ότι ο τύπος του τυχαίου με τον οποίο λειτουργεί προέρχεται από τη Μετριοχώρα, τότε θα παραβλέπει τις μεγάλες αποκλίσεις και θα ενθαρρύνει την ανάληψη πολλών κινδύνων που παραβλέπουν τις μεγάλες αποκλίσεις, κατά συνέπεια, η διαχείριση του κινδύνου θα εμφανίζει σφάλμα. Από εδώ προέρχεται η μεταφορά που χρησιμοποίησα (“κάθομαι σε βαρέλι δυναμίτη”) για την Fannie Mae – που ήδη χρεοκόπησε.
Για ένα άλλο παράδειγμα κατάφωρου σφάλματος του μοντέλου, δείτε την έννοια του συγκριτικού πλεονεκτήματος που υποτίθεται ότι ανακάλυψε ο Ricardo και το οποίο βρίσκεται πίσω από τα γρανάζια της παγκοσμιοποίησης. Η ιδέα είναι ότι οι χώρες θα πρέπει – όπως θα ’λεγε και ένας σύμβουλος οργάνωσης – “να κάνουν εκείνο που ξέρουν καλύτερα” (ακριβέστερα: εκείνο που τις κάνει να χάνουν τις λιγότερο δυνατές ευκαιρίες). Συνεπώς, μια χώρα θα πρέπει να εξειδικεύεται στο κρασί και η άλλη στα κλωστοϋφαντουργικά, και τούτο ακόμη κι αν η μια είναι καλύτερη και στα δυο. Ας δούμε όμως τι συμβαίνει με λίγες διαταράξεις και εναλλακτικά σενάρια: δείτε τι θα συμβεί στη χώρα που ειδικεύεται στο κρασί, αν η τιμή του κρασιού παρουσιάσει διακύμανση. Μια απλή διαταραχή στην αρχική υπόθεση (αν, για παράδειγμα, θεωρηθεί ότι η τιμή του κρασιού είναι τυχαία και μπορεί να υποστεί διακυμάνσεις τύπου εξτρεμοχώρας), οδηγεί στα απολύτως αντίθετα συμπεράσματα από του Ricardo. Η Μητέρα Φύση δεν αρέσκεται στην υπερβολική εξειδίκευση, καθώς αυτή περιορίζει την εξέλιξη των ειδών και αδυνατίζει τα ζώα.
Αυτό άλλωστε, εξηγεί γιατί θεωρώ τις τωρινές ιδέες περί παγκοσμιοποίησης (σαν εκείνες που προωθεί ο δημοσιογράφος Thomas Friedman), κατά ένα ποσοστό, υπερβολικά απλοϊκές και επικίνδυνες για την κοινωνία αν κανείς συνυπολογίσει τις ενδεχόμενες παρενέργειες.
Η παγκοσμιοποίηση μπορεί να δίνει την εντύπωση της αποτελεσματικότητας, όμως η λειτουργική μόχλευση στήριξη που εμπεριέχει και ο βαθμός αλληλεπίδρασης μεταξύ των μερών της μπορούν να κάνουν και τις μικρές ρωγμές, οι οποίες τυχόν εμφανίζονται σ’ ένα σημείο, να διαδίδονται σ’ όλο το σύστημα. Το αποτέλεσμα μπορεί να είναι σαν τον εγκέφαλο που παθαίνει επιληπτική κρίση επειδή υπερβολικά πολλά κύτταρά του ενεργοποιούνται ταυτόχρονα.
Σημειώστε ότι ο εγκέφαλός μας, ένα πολύπλοκο σύστημα λειτουργεί σωστά, δεν είναι “παγκοσμιοποιημένο” – τουλάχιστον όχι απλοϊκά. Το ίδιο ισχύει με το χρέος – σε καθιστά ευάλωτο, ιδιαίτερα ευάλωτο υπό συνθήκες διαταραχής (και μάλιστα άμα μετακινηθούμε από υπόθεση εργασίας Μετριοχώρας σε υπόθεση Εξτρεμοχώρας). Στην εποχή που ζούμε, οι σχολές Διοίκησης Επιχειρήσεων προτρέπουν να αναδεχόμαστε δανειακό βάρος (πρόκειται για τους ίδιους εκείνους καθηγητές που διδάσκουν την Γκαουσιανή καμπύλη, τη Μεγάλη Διανοητική Απάτη, μεταξύ άλλων ψευδών επιστημών), και τούτο παρά την ιστορική παράδοση.
Μέρος Β’: http://www.lecturesbureau.gr/1/redundancy-as-insurance-part-b-1139/
Ο ΜΑΥΡΟΣ ΚΥΚΝΟΣ
Ο Αντίκτυπος του
ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΑ ΑΠΡΟΒΛΕΠΤΟΥ
NASSIM NICHOLAS TALEB
Εκδόσεις ΦΕΡΕΝΙΚΗ
Εικόνα: https://iainews.iai.tv/assets/Uploads/_resampled/SetWidth592-Fuller-2.jpg
