19 Μαρ ΟΙ ΠΙΘΑΝΟΤΗΤΕΣ, Ο ΧΡΟΝΟΣ ΚΑΙ Η ΘΕΡΜΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΜΑΥΡΩΝ ΤΡΥΠΩΝ | Μέρος Β’
Εκ πρώτης όψεως, η ιδέα ότι η άγνοιά μας σημαίνει κάτι για τη συμπεριφορά του κόσμου φαίνεται παράλογη: το κρύο κουταλάκι θερμαίνεται μέσα στο ζεστό τσάι, ανεξάρτητα από ό,τι γνωρίζω ή δεν γνωρίζω. Τι σχέση έχει το τι ξέρουμε ή δεν ξέρουμε με τους νόμους που κυβερνούν τον κόσμο; Το ερώτημα είναι δικαιολογημένο και η απάντηση χρειάζεται προσοχή.Το προβλέψιμο ή μη προβλέψιμο της συμπεριφοράς τους δεν αφορούν την ακριβή τους κατάσταση, αλλά το περιορισμένο σύνολο ιδιοτήτων τους με τις οποίες αλληλεπιδρούμε.
Αυτό το σύνολο ιδιοτήτων εξαρτάται από τον συγκεκριμένο τρόπο με τον οποίο αλληλεπιδρούμε με το κουταλάκι. Οι πιθανότητες δεν αφορούν την εξέλιξη των ίδιων των σωμάτων- σχετίζονται με την εξέλιξη των τιμών που λαμβάνουν οι ιδιότητες των σωμάτων όταν αυτά αλληλεπιδρούν με άλλα σώματα. Για άλλη μια φορά, εμφανίζεται η βαθιά σχεσιακή φύση των εννοιών που χρησιμοποιούμε για να βάλουμε σε τάξη τον κόσμο.
Το κρύο κουταλάκι θερμαίνεται στο ζεστό τσάι διότι το τσάι και το κουταλάκι αλληλεπιδρούν με εμάς μόνο μέσω ενός περιορισμένου αριθμού μεταβλητών μεταξύ των αναρίθμητων μεταβλητών που χαρακτηρίζουν την κατάστασή τους (για παράδειγμα η θερμοκρασία). Η τιμή αυτών των μεταβλητών δεν αρκεί για να προβλέψουμε με ακρίβεια τη μελλοντική συμπεριφορά, αλλά είναι αρκετή για να προβλέψουμε με τη μεγίστη πιθανότητα ότι το κουταλάκι θα ζεσταθεί.
Τα ζητήματα αυτά μάς οδηγούν στην καρδιά του προβλήματος του χρόνου: τι ακριβώς είναι η ροή του χρόνου;
Το πρόβλημα υπήρχε ήδη στην κλασική φυσική και αναδείχτηκε από φιλοσόφους του 19ου και του 20ού αιώνα — αλλά έγινε οξύτερο στη σύγχρονη φυσική. Η φυσική περιγράφει τον κόσμο μέσω τύπων που μας λένε πώς τα πράγματα μεταβάλλονται σε συνάρτηση με τον «χρόνο». Αλλά μπορούμε να γράψουμε τύπους που μας λένε πώς τα πράγματα μεταβάλλονται σε συνάρτηση με τη «θέση», ή πώς η γεύση του ριζότο μεταβάλλεται σε συνάρτηση με την «ποσότητα βουτύρου». Ο χρόνος φαίνεται να «ρέει», ενώ η ποσότητα βουτύρου ή η θέση στον χώρο δεν «ρέουν». Από πού προέρχεται η διαφορά;
Ένας άλλος τρόπος να θέσουμε το πρόβλημα είναι να αναρωτηθούμε τι είναι το «παρόν». Λέμε ότι μόνο τα πράγματα του παρόντος υπάρχουν: το παρελθόν δεν υπάρχει πια, και το μέλλον δεν υπάρχει ακόμα. Αλλά στη φυσική δεν υπάρχει τίποτα που να αντιστοιχεί στην έννοια του «τώρα». Συγκρίνετε το «τώρα» με το «εδώ». Το «εδώ» χαρακτηρίζει τον τόπο όπου βρίσκεται ο ομιλητής: για δύο διαφορετικούς ανθρώπους, το «εδώ» σημαίνει δυο διαφορετικούς χώρους. Συνεπώς το «εδώ» είναι μια λέξη η έννοια της οποίας εξαρτάται από το που εκφέρεται (ο τεχνικός όρος για τις λέξεις αυτού του είδους είναι «ενδεικτικές»). Όσο για το «τώρα», δείχνει τη στιγμή που η λέξη ειπώθηκε (και το «τώρα» είναι ένας ενδεικτικός όρος). Κανείς δεν θα σκεφτόταν να πει ότι τα πράγματα που είναι «εδώ» υπάρχουν, ενώ τα πράγματα που δεν είναι «εδώ» δεν υπάρχουν. Τότε γιατί λέμε ότι τα πράγματα που είναι «τώρα» υπάρχουν, και τα άλλα όχι; Είναι άραγε το παρόν κάτι αντικειμενικό που «ρέει» και κάνει τα πράγματα να «υπάρχουν» το ένα μετά το άλλο, ή μήπως είναι υποκειμενικό όπως το «εδώ»;
Το ερώτημα μπορεί να φαίνεται εκκεντρικό. Αλλά η σύγχρονη φυσική το ανήγαγε σε φλέγον ζήτημα, διότι η ειδική σχετικότητα έδειξε ότι η έννοια του «παρόντος» είναι επίσης υποκειμενικά. Φυσικοί και φιλόσοφοι έχουν φτάσει στο συμπέρασμα ότι η ιδέα ενός παρόντος κοινού σε όλο το σύμπαν είναι ψευδαίσθηση, και ότι η παγκόσμια «ροή» του χρόνου είναι μια γενίκευση που δεν λειτουργεί.Όταν πέθανε ο μεγάλος Ιταλός φίλος του, ο Μικέλε Μπέσσο, ο Αϊνστάιν έγραψε ένα συγκινητικό γράμμα στην αδελφή του: «Ο Μικέλε άφησε αυτό τον παράξενο κόσμο πριν από μένα. Αυτό δεν σημαίνει τίποτα. Άνθρωποι σαν κι εμάς, που πιστεύουν στη φυσική, γνωρίζουν ότι η διάκριση μεταξύ παρελθόντος, παρόντος και μέλλοντος δεν είναι τίποτα περισσότερο από μια επίμονη, πεισματική ψευδαίσθηση».
Μέρος Α’: http://www.lecturesbureau.gr/1/possibilities-time-and-heat-of-black-hole-part-a-617a/
Μέρος Γ’: http://www.lecturesbureau.gr/1/possibilities-time-and-heat-of-black-hole-part-c-617c/
ΕΠΤΑ ΣΥΝΤΟΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΦΥΣΙΚΗΣ
CARLO ROVELLI
Εικόνα: http://cdn.sci-news.com/images/enlarge/image_1405_1e-Sagittarius-A.jpg
